Ks. Dominik Ostrowski
Msza święta w Bractwie Św. Piusa X
(2019)

PYTANIE

Zwracam się z serdeczną prośbą o wyjaśnienie czy udział w Mszy Trydenckiej odprawianej przez Bractwo św Piusa X dla katolików jest dopuszczalne. Wiele osób mówi, że są to schizmatycy, a uczestnictwo w takiej Mszy świętej jest niegodne, a przystępowanie do sakramentu zaciąga wielki grzech. Inni mówią, że Ojciec Św Benedykt XVI nie uważa ich za schizmatyków. Serdecznie proszę o wyjaśnienie, ponieważ coraz większa liczba osób uczestniczy w Mszach sprawowanych przez Bractwo św Piusa X i nie są pewni czy dobrze czynią.

ODPOWIEDŹ

Dla większej jasności poszczególne kwestie poruszone w liście przedstawimy w formie odpowiedzi na pytania, cytując autora listu. Do każdej krótkiej odpowiedzi dołączymy jej objaśnienie.

Pytanie 1: Czy dopuszczalny jest dla katolików udział we Mszy św. trydenckiej odprawianej przez Bractwo Św. Piusa X?

Odpowiedź na pytanie 1

Udział katolika we Mszy św. "trydenckiej" odprawianej przez kapłana z Bractwa Św. Piusa X jest dopuszczalny, choć nie można go zalecać.

Objaśnienie odpowiedzi

Były wiceprzewodniczący Papieskiej Komisji "Ecclesia Dei", ks. prał. Camille Perl, udzielił w 2002 r. (a następnie w 2003 r.) kilku wyjaśnień. Między innymi podkreślił, że choć nie może zalecić uczestnictwa w takiej Mszy1, to jednak w ścisłym sensie udział w niej jest spełnieniem niedzielnego obowiązku, ponieważ Msza sprawowana w Bractwie jest ważna (choć sprawowana niegodnie ze względu na nieuregulowany status kanoniczny).

Pytanie 2: Czy członkowie Bractwa Św. Piusa X są schizmatykami?

Odpowiedź na pytanie 2

[update 2024] W ścisłym i jasnym sensie nie są schizmatykami, ponieważ Bractwo podtrzymuje w jakiś sposób relacje ze Stolicą Apostolską poprzez różnego rodzaju korespondencję i prośby o rozstrzygnięcia w sprawach sakramentalnych, uznając w ten sposób zwierzchnictwo Papieża. Jednak jest możliwe, że jeden lub drugi kapłan bractwa jest schizmatykiem.

Objaśnienie odpowiedzi

[update 2024] Można by się zastanawiać, czy postawa Bractwa, które trwa w uporze i w oporze wobec Stolicy Apostolskiej, nie jest przejawem odrzucenia zwierzchnictwa Papieża, które byłoby podstawą do stwierdzenia schizmy. Jednakże trzeba przyznać, że obie strony trudnego dialogu (jeśli jest prowadzony), unikają jednoznacznych stwierdzeń. Wygląda na to, iż Stolica Apostolska woli zatrzymać się na stwierdzeniu, że kapłani ci "nie pełnią prawnie posług w Kościele" (Benedykt XVI, 2009 r.). Natomiast schizmatykiem może być i jest każdy kapłan Bractwa, którzy w rzeczywistości odrzuca poddanie się Papieżowi, zgodnie z kan. 751 KPK odmowa uznania zwierzchnictwa Biskupa Rzymskiego jest schizmą, za którą karą jest ekskomunika "latae sententiae". Czy akt sprawowania władzy święceń przyjętych niezgodnie z prawem kościelnym może być uznany za akt schizmatycki, zależy od osobistej sytuacji kapłana, ale jest to możliwe.

Zgodnie z decyzją Papieża Benedykta XVI w dn. 21 stycznia 2009 zakończyła się kara ekskomuniki dla 4 biskupów ekskomunikowanych 1 lipca 1988, a to oznacza, że odtąd nie ma już mowy o formalnej schizmie, natomiast od tej pory mówi się o "nieuregulowanym statusie kanonicznym". Takie stanowisko zajął watykański abp Guido Pozzo, sekretarz Papieskiej Komisji "Ecclesia Dei", który w oficjalnej wypowiedzi dla uczestników konferencji w Licheniu w dn. 18.07.2018 r. powiedział: "Jest całkowitym błędem twierdzenie, że Bractwo Św. Piusa X jest schizmatyckie z punktu widzenia formalnego, kanonicznego, ponieważ nie ma już schizmy, skoro nie ma ekskomuniki"5. Ten sam arcybiskup dodał, że "...problemy pozostaną tak długo, jak długo Bractwo Św. Piusa X nie przyjmie deklaracji doktrynalnej zatwierdzonej przez papieża Franciszka i przedstawionej przez Kongregację Nauki Wiary." To oznacza, że sprawa Bractwa Św. Piusa X stała się problemem doktrynalnym, a nie jedynie dyscyplinarnym, podlegającym bezpośrednio Kongregacji Nauki Wiary. Można kolokwialnie powiedzieć, że obecnie problem pojednania Bractwa z pozostałą częścią Kościoła jest czymś w rodzaju "konfliktem w rodzinie", a nie całkowitym zerwaniem relacji. Można jednak tutaj mieć uzasadnioną wątpliwość: nawet jeśli zakończyła się kara ekskomuniki deklarowanej, to jest możliwe, że zgodnie z prawem kościelnym, po nieosiągnięciu porozumienia ze Stolicą Apostolską, wpadli zarówno oni, jak i ich zwolennicy, na nowo automatycznie w ekskomunikę tym razem "latae sententiae" (nie deklarowaną publicznie, ale równie skuteczną). Warto tu wyjaśnić, że polski Kodeks stosuje wyrażenie "odmowa zwierzchnictwa" i tutaj kapłani Bractwa mogą się zarzekać, że przecież "uznają Papieża" jako ważnie wybranego zwierzchnika, ale łaciński Kodeks mówi dokładniej: "odmowa poddania się Biskupowi rzymskiemu" (subiectio = poddanie), a można by w decyzjach Bractwa widzieć właśnie odmowę poddania się Papieżowi.

Pytanie 3: Czy uczestnictwo w takiej Mszy jest niegodne i czy przystąpienie do sakramentów w Bractwie zaciąga wielki grzech?

Odpowiedź na pytanie 3

Uczestnictwo w takiej Mszy jest niegodne w ścisłym sensie tego słowa: "niegodne" dosłownie oznacza tutaj, że "tak się nie godzi". Natomiast przystąpienie do sakramentów w Bractwie samo w sobie nie zaciąga grzechu, jeśli nie jest demonstracją oddzielenia się od Papieża lub od wiernych będących w jedności z Biskupem Rzymu.

Objaśnienie odpowiedzi

Jest oczywiste, że nie godzi się przyłączać do grupy, która toczy spór ze Stolicą Apostolską. Taki jest również sens objaśnienia ks. prał. Camille Perla, który "nie zaleca" takiej praktyki. Również Abp Guido Pozzo, objaśniając niedawne przywileje papieża Franciszka wobec Bractwa (ważne rozgrzeszanie, ważne zawieranie małżeństwa przez wiernych) dodał: "Nie jest to gestem zachęty, aby udawać się do księży Bractwa. Motyw został właściwie wyrażony w samym dekrecie papieża. Papież jest zatroskany o zdrowie duchowe wiernych z Bractwa św. Piusa X."6 A zatem przywileje udzielane przez Papieża nie są zachętą dla innych wiernych, aby dołączali do Bractwa, tylko troską o zbawienie tych wiernych, którzy już korzystają z duszpasterstwa w Bractwie, z nadzieją na ich pełną łączność.

Dodatkowe objaśnienia

Schizma

Według KPK Kan. 751 schizmą jest "odmowa uznania zwierzchnictwa Biskupa Rzymskiego lub utrzymywania wspólnoty z członkami Kościoła, uznającymi to zwierzchnictwo". W tym sensie Bractwo obecnie nie jest w formalnej schizmie, ponieważ uznaje zwierzchnictwo Papieża (np. używa jego imienia w Modlitwie Eucharystycznej i nie neguje ważności wyboru Papieża), natomiast trwa z nim sporze. Spór z Papieżem sam przez się nie jest jeszcze schizmą, np. bywają spory wewnątrzkościelne między biskupami i Papieżem, które mają na celu wyjaśnienie nauczania.

Ekskomunika

Wg KPK Kan. 1364 "Odstępca od wiary, heretyk lub schizmatyk podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa". Zdjęcie ekskomuniki z 4 biskupów Bractwa jest sygnałem, że Kościół nie zalicza już Bractwa do grupy schizmatyckiej. Schizmą był formalny akt wyświęcenia 4 biskupów przez Abpa Lefebvre'a.

Nieuregulowany status kanoniczny

W liście do biskupów z 10 marca 2009 r. w sprawie w sprawie zdjęcia ekskomuniki z czterech biskupów konsekrowanych przez Abpa Lefebvre'a papież Benedykt XVI napisał: "Dopóki Bractwo nie ma statusu kanonicznego w Kościele, także jego szafarze nie pełnią prawnie posług w Kościele"[7]. Z tego dokumentu wynika, że obecnie Bractwo jako takie nie należy do kanonicznych struktur Ludu Bożego w ujęciu prawa kościelnego.

Suspensa

Bractwo jako organizacja ma nieuregulowany status kanoniczny, natomiast kapłani Bractwa jako ważnie wyświęceni podlegają karze suspensy, czyli zawieszeniu wykonywania swoich święceń. Jeśli je wykonują, czynią to nieprawnie (i niegodnie). Status zawieszenia (suspensy) potwierdzała wcześniejsza wypowiedź Ks. prał. C. Perla z 2003 r.: "Kapłani Bractwa Św. Piusa X są ważnie wyświęceni, ale są zawieszeni (ang. "suspended") w wykonywaniu ich funkcji kapłańskich."8

Ostatnie działania Stolicy Apostolskiej

Kościół w ostatnim czasie podejmuje wysiłki przybliżenia Bractwa do jedności z Kościołem poprzez upoważnienie kapłanów Bractwa do ważnego sprawowania sakramentu pojednania, zgodnie z decyzją Papieża Franciszka z 2016 r., wyrażoną w liście "Misericordia et misera" nr 12. W dokumencie tym Papież dopuszcza możliwość ważnego i godziwego spowiadania się u kapłana będącego w Bractwie.

"W Roku Jubileuszu zgodziłem się, aby wierni z różnych powodów uczęszczający do kościołów, w których odprawiają kapłani Bractwa Świętego Piusa X, mogli ważnie i zgodnie z prawem otrzymać sakramentalne odpuszczenie grzechów (por. tamże). Dla duszpasterskiego dobra tych wiernych i ufając w dobrą wolę ich kapłanów, aby można było odzyskać, z Bożą pomocą, pełną jedność w Kościele katolickim, mocą mojej własnej decyzji postanawiam przedłużyć tę możliwość poza okres jubileuszowy, aż do wydania nowych postanowień w tej sprawie, aby nikomu nigdy nie zabrakło sakramentalnego znaku pojednania poprzez przebaczenie Kościoła." (List "Misericordia et misera" nr 12)

W 2017 r. Komisja "Ecclesia Dei" w liście do biskupów sygnowanym także przez Prefekta Kongregacji Nauki Wiary zezwoliła - ze względu na dobro wiernych - na zawarcie ważnego związku małżeńskiego w duszpasterstwie Bractwa. Sam obrzęd sakramentalny nadal jest zastrzeżony delegowanemu przez biskupa "regularnemu" kapłanowi, który nie jest suspendowany, a więc z zasady nie może to być kapłan Bractwa. Do kapłana Bractwa należy odprawienie Mszy wotywnej po zawartym przed szafarzem katolickim małżeństwie. Kongregacja dopuszcza jednak, by w razie niemożliwości posługi niesuspendowanego kapłana biskupi miejsca mogli zezwolić kapłanowi Bractwa na ważne sprawowanie obrzędu.9

Problem ze źródłami

Wiele wypowiedzi władz kościelnych w sprawie Bractwa jest powielane w Internecie, brakuje oficjalnego źródła w ważnych kwestiach, pojawiają się także wzajemnie sprzeczne cytowania wypowiedzi przedstawicieli Papieskiej Komisji "Ecclesia Dei", która od 17 stycznia 2019 r. nie istnieje, a jej kompetencje zostały przekazane bezpośrednio Kongregacji Nauki Wiary. Autorowi niniejszego opracowania nie udało się jeszcze dotrzeć do oryginalnych dokumentów, celem wyjaśnienia sprzecznych stanowisk, na jakie wyglądają np. dwie wykluczające się odpowiedzi ks. prał. C. Perla odnośnie spełnienia obowiązku niedzielnego czy możliwości przyjęcia Komunii św. w Bractwie Św. Piotra, albo wypowiedź tego samego ks. C. Perla na temat schizmatyckiego charakteru Bractwa i zaprzeczająca mu cytowana wypowiedź telewizyjna kard. D. Castrillona Hoyosa). Niepewność co do źródeł i brak oficjalnych oświadczeń ze strony dotychczasowej Komisji są niewątpliwie frustrujące dla katolików, którzy po prostu mają trudność w rozeznaniu sytuacji. Należy oczekiwać, że instytucje kościelne doprowadzą do jasności w tym względzie. Dopóki to się nie stanie, w ocenie różnych zagadnień pozostaje posługiwać się dostępnymi dokumentami, cytatami przedstawicieli Stolicy Apostolskiej oraz opiniami teologicznymi, licząc na to, że w niedalekiej przyszłości doczekamy się spójnej wykładni Magisterium co do statusu Bractwa oraz wielu pytań praktycznych.

PRZYPISY

1 "Nie możemy zalecić uczestnictwa w takiej Mszy" - ks. prał. Camille Perl (tłum. wł. - ks. D. O.): "we cannot recommend your attendance at such a Mass." Zob. http://web.archive.org/web/20080614091200/http://www.unavoce.org/articles/2003/perl-011803.htm.

[2] L'Osservatore Romano (PL) 1999, s. 57.

[3] "W przypadku trwania w schizmie zmarłego abpa Lefebvre'a, są także ekskomunikowani" - ks. prał. Camille Perl (tłum. wł. - ks. D. O.): "The priests of the Society of St. Pius X are validly ordained, but they are suspended from exercising their priestly functions. To the extent that they adhere to the schism of the late Archbishop Lefebvre, they are also excommunicated." Zob. http://web.archive.org/... .

[4] http://www.unavoce-ve.it/11-05-93.htm: "Non siamo di fronte ad una eresia. Non si può dire in termini corretti, esatti, precisi che ci sia uno scisma. C'è una attitudine scismatica nel consacrare vescovi senza il mandato pontificio. Loro sono dentro la Chiesa, solo che manca una piena, una più perfetta - come è stato detto nell'incontro con monsignor Fellay - una più piena comunione, perchè c'è la comunione".

[5] Tłum. wł. - ks. D. O. Tekst wygłoszony: "E' sbagliatissimo affermare che la Fraternita San Pio X sia scismatica dal punto di vista formale, canonico, perché non c'è più lo scisma in quanto non ci sono più le scomuniche". Dostępne jest polskie "wygładzone" tłumaczenie całego wywiadu z Abpem Pozzo na stronie http://christianitas.org/news/starozytna-liturgia-rzymska-wspolczesny-kryzys-wiary oraz https://www.youtube.com/watch?v= Dh_8yhc2RE4

6 Zob. http://christianitas.org/news/starozytna-liturgia-rzymska-wspolczesny-kryzys-wiary oraz https://www.youtube.com/watch?v= Dh_8yhc2RE4.

7 Anamnesis 58, s. 12.

8 W tej samej wypowiedzi ks. Perl dodał "W przypadku trwania w schizmie zmarłego abpa Lefebvre'a, są także ekskomunikowani". Trudno jednak ocenić, jak to stanowisko ma się do obecnego statusu kapłanów Bractwa. Jak wspomnieliśmy, w 2018 r. abp Guido Pozzo stwierdził, że ekskomunikowani nie są. Zob. http://web.archive.org/web/20080614091200 /http://www.unavoce.org/articles/2003/perl-011803.htm: "The priests of the Society of St. Pius X are validly ordained, but they are suspended from exercising their priestly functions. To the extent that they adhere to the schism of the late Archbishop Lefebvre, they are also excommunicated.

9http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_commissions/ecclsdei/documents/rc_com_ecclsdei_doc_20170327_lettera-presuli_it.html.