Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów
Obrzędy bierzmowania dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie trzecie. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne
(25.04.2019)
- Kategoria tekstu: Dokumenty Stolicy Apostolskiej
- Źródło przedstawianego tekstu: Obrzędy Bierzmowania (2019) (zob. PDF)
- Dokument sprawdzony
- Tytuł skrócony dostosowany do próby standaryzacji. Data wg dekretu Kongregacji dla Polski (wyd. 3)
Pontyfikał Rzymski, Obrzędy bierzmowania dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie trzecie. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne
1. Przez sakrament bierzmowania ochrzczeni przechodzą dalszą drogę chrześcijańskiego wtajemniczenia przyjmując Ducha Świętego, który w dzień Pięćdziesiątnicy został zesłany przez Pana na Apostołów.
2. Przez to obdarowanie Duch Święty doskonalej upodobnia wiernych do Chrystusa i daje im moc do dawania o Nim świadectwa i do budowania Jego Ciała w wierze i miłości. Otrzymują także niezniszczalny charakter, czyli znamię Pańskie, tak, że sakramentu bierzmowania nie można powtarzać.
3. Przygotowanie ochrzczonych do przyjęcia sakramentu bierzmowania należy przede wszystkim do Ludu Bożego. Zadaniem duszpasterzy jest troska, aby wszyscy ochrzczeni doszli do pełnego wtajemniczenia chrześcijańskiego i zostali starannie przygotowani do bierzmowania.
Dorosłym katechumenom, którzy bezpośrednio po chrzcie mają przyjmować bierzmowanie, pomaga wspólnota chrześcijańska, a przede wszystkim kolejne stopnie okresu katechumenatu, w czym współdziałają katecheci, rodzice chrzestni i członkowie miejscowego Kościoła przez katechezę i wspólne celebracje. Taki przebieg katechumenatu należy odpowiednio dostosować dla tych, którzy zostali ochrzczeni w dzieciństwie i dopiero w wieku dojrzałym przystępują do bierzmowania.
Natomiast obowiązkiem chrześcijańskich rodziców jest troska o pełną inicjację dzieci do życia sakramentalnego, tak przez formowanie w nich ducha wiary i stopniowe jego umacnianie, jak i przez przygotowanie do owocnego przyjęcia sakramentów bierzmowania i Eucharystii, niekiedy z pomocą instytucji zajmujących się formacją katechetyczną. To zadanie rodziców ukazuje się także przez ich czynny udział w celebracji sakramentów.
4. Ze względu na znaczenie dla miejscowego Kościoła należy zadbać o to, aby święte czynności miały świąteczny i uroczysty charakter. Osiąga się to przede wszystkim wtedy, gdy wszyscy kandydaci gromadzą się na wspólną celebrację. Do uczestnictwa w tej celebracji należy zaprosić cały Lud Boży, a szczególnie rodziny i przyjaciół kandydatów do bierzmowania oraz przedstawicieli członków miejscowej wspólnoty, aby przez to okazali swoją wiarę i owoce, jakie w nich zdziałał Duch Święty.
5. Każdemu kandydatowi zwykle towarzyszy świadek, który przyprowadza go do przyjęcia sakramentu, przedstawia szafarzowi bierzmowania do namaszczenia krzyżmem, a potem będzie pomagał w wiernym wypełnianiu przyrzeczeń złożonych na chrzcie, według otrzymanego Ducha Świętego.
Ze względu na współczesne warunki pastoralne wypada, aby chrzestny, jeżeli jest obecny, był także świadkiem bierzmowania. W ten sposób bowiem jaśniej ukazuje się związek między chrztem i bierzmowaniem, a funkcje i obowiązki chrzestnego są skuteczniej wypełniane. Nie wyklucza się jednak możliwości wybrania osobnego świadka bierzmowania. Także rodzice mogą osobiście przedstawiać swoje dzieci do bierzmowania. Ordynariusz miejsca, zważywszy okoliczności czasu i miejsca, ustala, jaki sposób postępowania należy zachować w jego diecezji.
6. Duszpasterze niech zatroszczą się o to, aby świadek bierzmowania, wybrany przez kandydata lub przez jego rodzinę, był duchowo odpowiedni do tej funkcji oraz odznaczał się następującymi przymiotami:
a) był wystarczająco dojrzały do spełniania tej funkcji;
b) należał do Kościoła katolickiego i przyjął trzy sakramenty wtajemniczenia: chrzest, bierzmowanie i Eucharystię;
c) nie był wykluczony przez prawo od spełniania zadania świadka bierzmowania.
7. Zwyczajnym szafarzem bierzmowania jest biskup. Zwykle on sam udziela tego sakramentu, aby wyraźniej ukazywał się związek z pierwszym wylaniem Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy. Po tym jak Apostołowie zostali napełnieni Duchem Świętym, sami przekazywali Go wiernym przez nałożenie rąk. W ten sposób otrzymanie Ducha Świętego przez posługę biskupa ukazuje ściślejszą więź, jaka łączy bierzmowanych z Kościołem, oraz otrzymane polecenie dawania świadectwa o Chrystusie wśród ludzi.
Oprócz biskupa z samego prawa władzę bierzmowania mają:
a) prałat terytorialny i opat terytorialny, wikariusz apostolski i prefekt apostolski, administrator apostolski i administrator diecezjalny w granicach swojego terytorium i w czasie trwania urzędu;
b) w odniesieniu do danej osoby, prezbiter, który na mocy urzędu lub zlecenia biskupa diecezjalnego udziela chrztu temu, kto przestał być dzieckiem, albo osobę już ważnie ochrzczoną dopuszcza do pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim;
c) odnośnie do osób znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci, proboszcz, a nawet każdy prezbiter.
8. Biskup diecezjalny powinien udzielać bierzmowania osobiście albo zatroszczyć się o to, aby sakramentu udzielił inny biskup; jeżeli wymaga tego konieczność, może jednemu lub kilku wyznaczonym prezbiterom udzielić władzy do udzielania tego sakramentu.
Z ważnej przyczyny, jak to się niekiedy zdarza z powodu wielkiej liczby kandydatów do bierzmowania, biskup oraz prezbiter, który na mocy prawa albo szczególnego pozwolenia kompetentnej władzy otrzymał władzę bierzmowania, może w poszczególnych wypadkach dobrać sobie prezbiterów, aby także oni razem z nim udzielali sakramentu.
Radzi się zaprosić takich prezbiterów, którzy:
a) albo pełnią specjalną funkcję lub urząd w diecezji, a mianowicie są wikariuszami generalnymi albo biskupimi, albo dziekanami;
b) albo są proboszczami miejscowości, w których udziela się bierzmowania, proboszczami miejscowości, do których należą kandydaci do bierzmowania, lub prezbiterami, którzy włożyli specjalny trud w katechetyczne przygotowanie kandydatów do bierzmowania.
9. Sakramentu bierzmowania udziela się przez namaszczenie krzyżmem na czole, którego dokonuje się z nałożeniem ręki i przez słowa: "Przyjmij znamię Daru Ducha Świętego".
Nałożenie rąk, którego dokonuje się nad bierzmowanymi z modlitwą: "Boże wszechmogący", chociaż nie jest konieczne do ważnego udzielenia sakramentu, ma jednak wielkie znaczenie dla całości obrzędu i pełniejszego zrozumienia sakramentu.
Prezbiterzy, którzy niekiedy dołączają do głównego szafarza w udzielaniu sakramentu, razem z nim wyciągają ręce nad wszystkimi kandydatami, nic jednak nie mówiąc.
Cały obrzęd ma podwójne znaczenie. Przez nałożenie rąk na kandydatów do bierzmowania przez biskupa i prezbiterów koncelebrujących, ukazuje się biblijny gest, przez który wzywa się daru Ducha Świętego, w sposób doskonale dostosowany do zrozumienia ludu chrześcijańskiego. W namaszczeniu krzyżmem i w słowach, jakie mu towarzyszą, w jasny sposób wyraża się skutek daru Ducha Świętego. Ochrzczony naznaczony ręką biskupa pachnącym olejem, otrzymuje niezniszczalny charakter, znamię Pańskie, razem z darem Ducha Świętego, który doskonalej upodabnia go do Chrystusa i udziela mu łaski rozlewania wśród ludzi "dobrej woni" (por. 2 Kor 2,14).
11. Dorosłych katechumenów oraz dzieci, które otrzymują chrzest w wieku nauczania katechizmu, bezpośrednio po chrzcie dopuszcza się zwykle do bierzmowania i Eucharystii.
Jeżeli nie jest to możliwe, otrzymują bierzmowanie w czasie innej wspólnej celebracji (por. nr 4). Podobnie dorośli, ochrzczeni w dzieciństwie, po odpowiednim uprzednim przygotowaniu we wspólnej celebracji otrzymują bierzmowanie i Eucharystię.
W Kościele łacińskim bierzmowanie dzieci odkłada się zwykle do około siódmego roku życia. Jednak z racji pastoralnych, a przede wszystkim, aby głębiej wpoić wiernym pełne posłuszeństwo Chrystusowi i nauczyć ich dawania mężnego świadectwa, Konferencje Episkopatu mogą ustalić wiek, jaki wyda im się odpowiedniejszy, tak, aby ten sakrament był udzielany w dojrzalszym wieku, po odpowiednim przygotowaniu. Wtedy należy jednak przedsięwziąć środki ostrożności, aby w razie niebezpieczeństwa śmierci albo poważnych trudności innego rodzaju, dzieci otrzymały bierzmowanie w odpowiednim czasie, nawet przed dojściem do używania rozumu i aby nie zostały pozbawione łaski sakramentalnej.
12. Kandydat, aby otrzymać bierzmowanie powinien być ochrzczony. Ponadto, jeżeli ma używanie rozumu, powinien być w stanie łaski, odpowiednio pouczony i przygotowany do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych.
Konferencje Episkopatu mają obowiązek określić program duszpasterski, aby kandydaci, zwłaszcza dzieci, zostali dobrze przygotowani do bierzmowania.
W stosunku do dorosłych należy odpowiednio dostosować zasady, jakie obowiązują w poszczególnych diecezjach przy dopuszczaniu katechumenów do chrztu i Eucharystii. Przede wszystkim należy zatroszczyć się o to, aby bierzmowanie poprzedziła odpowiednia katecheza, a spotkania kandydatów ze wspólnotą chrześcijańską i poszczególnymi wiernymi stanowiły dla nich skuteczną i wystarczającą pomoc w formacji do dawania świadectwa życiem chrześcijańskim i do wykonywania apostolatu. Ponadto ich pragnienie uczestniczenia w Eucharystii powinno być prawdziwe (por. Chrześcijańskie wtajemniczenie dorosłych, "Wprowadzenie teologiczne i pastoralne", nr 19).
Przygotowanie dorosłego ochrzczonego do bierzmowania zbiega się niekiedy z przygotowaniem do małżeństwa. Jeżeli w takim wypadku przewiduje się, że nie można będzie spełnić warunków do owocnego przyjęcia bierzmowania, ordynariusz miejsca osądzi, czy nie byłoby lepiej odłożyć je na czas po zawarciu małżeństwa.
Jeżeli bierzmowania udziela się wiernemu mającemu używanie rozumu i znajdującemu się w niebezpieczeństwie śmierci, jeśli to możliwe, należy poprzedzić je przygotowaniem duchowym, dostosowanym do okoliczności.
13. Bierzmowania udziela się zwykle w czasie Mszy św., aby jaśniej ukazał się ścisły związek tego sakramentu z całym wtajemniczeniem chrześcijańskim, które osiąga szczyt w przyjęciu Ciała i Krwi Chrystusa. Z tej racji bierzmowani uczestniczą w Eucharystii, przez którą ich wtajemniczenie chrześcijańskie zostaje dopełnione.
Jeżeli bierzmowanie mają otrzymać dzieci, które jeszcze nie przyjęły Najświętszej Eucharystii i w czasie tej celebracji liturgicznej nie będą dopuszczone do pierwszej Komunii, albo jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności, bierzmowania udziela się poza Mszą. Ilekroć udziela się bierzmowania poza Mszą, poprzedza je liturgia słowa Bożego.
Gdy bierzmowania udziela się w czasie Mszy, wypada, aby szafarz bierzmowania sam ją celebrował, a nawet koncelebrował, przede wszystkim z prezbiterami, którzy zostali dołączeni do udzielania razem z nim sakramentu.
Jeżeli Mszę sprawuje inny kapłan, wypada, aby biskup przewodniczył liturgii słowa, spełniając to wszystko, co zwykle należy do celebransa i na końcu Mszy udzielił błogosławieństwa.
Należy przykładać wielką wagę do celebracji liturgii słowa Bożego, od której zaczynają się obrzędy bierzmowania. Albowiem ze słuchania słowa Bożego wypływa różnorakie działanie Ducha Świętego w Kościele i w każdym ochrzczonym i bierzmowanym, a przez nie objawia się wola Boża w życiu chrześcijan.
Doniosłe znaczenie ma również odmówienie Modlitwy Pańskiej przez bierzmowanych razem z ludem albo we Mszy przed Komunią; albo poza Mszą przed błogosławieństwem, ponieważ sam Duch Święty modli się w nas, a chrześcijanin w Duchu mówi: "Abba, Ojcze".
14. Nazwiska bierzmowanych, szafarza, rodziców i świadków, miejsce i dzień udzielenia bierzmowania należy zapisać w księdze bierzmowanych przechowywanej w Kurii diecezjalnej, albo gdzie wskaże Konferencja Biskupów lub biskup diecezjalny oraz w księdze przechowywanej w archiwum parafialnym. Proboszcz powinien zawiadomić proboszcza miejsca chrztu o udzielonym bierzmowaniu, aby dokonał adnotacji zgodnie z prawem.
15. Jeżeli miejscowy proboszcz w czasie bierzmowania był nieobecny, szafarz bierzmowania ma obowiązek osobiście lub przez inną osobę powiadomić go jak najszybciej o udzielonym bierzmowaniu.
16. Na podstawie Konstytucji o liturgii świętej (art. 63 b) do Konferencji Episkopatu należy przygotowanie w krajowych rytuałach rozdziału o bierzmowaniu odpowiadającego niniejszemu rozdziałowi Pontyfikału Rzymskiego i dostosowanego do potrzeb poszczególnych krajów. Po zbadaniu takiego rytuału przez Stolicę Apostolską można go będzie używać na terenach, dla których jest przeznaczony.
17. Konferencja Biskupów, wziąwszy pod uwagę miejscowe warunki, charakter i tradycje różnych ludów, rozważy, czy byłoby właściwe:
a) adaptować formuły, w których odnawia się przyrzeczenia chrzcielne i wyznanie wiary, czy to idąc za tekstem zawartym w obrzędach chrztu, czy też dostosowując te formuły w ten sposób, aby lepiej odpowiadały sytuacji bierzmowanych;
b) wprowadzić inny sposób udzielania pokoju przez szafarza po namaszczeniu czy to każdemu z bierzmowanych, czy też wszystkim razem.
18. W poszczególnych wypadkach, uwzględniając sytuację bierzmowanych, szafarz może wprowadzić do obrzędów pewne pouczenia i odpowiednio dostosować już istniejące, np. nadając im formę rozmowy, zwłaszcza z dziećmi, itd.
Gdy na podstawie prawa powszechnego albo na podstawie specjalnego indultu Stolicy Apostolskiej bierzmowania udziela szafarz nadzwyczajny, wypada, aby w homilii wspomniał, że pierwszym (zwyczajnym) szafarzem tego sakramentu jest biskup, i wyjaśnił, dlaczego także prezbiterzy otrzymują władzę bierzmowania na mocy prawa lub indultu Stolicy Apostolskiej.
19. Do udzielania bierzmowania należy przygotować:
a) szaty potrzebne do sprawowania Mszy św. tak dla biskupa jak i dla prezbiterów, jeśli są, aby razem z nim udzielać bierzmowania i będą z nim koncelebrować, gdy bierzmowania udziela się w czasie Mszy. Jeżeli Mszę sprawuje inny kapłan, wypada, aby szafarz bierzmowania i prezbiterzy, którzy razem z nim udzielają sakramentu, uczestniczyli we Mszy ubrani w szaty przepisane przy udzielaniu bierzmowania, to jest w alby i stuły; ponadto szafarz bierzmowania powinien włożyć kapę; takie same szaty należy włożyć, jeżeli bierzmowania udziela się poza Mszą;
b) krzesła dla biskupa i prezbiterów, którzy razem z nim będą udzielać bierzmowania;
c) naczynie (lub naczynia) ze świętym krzyżmem;
d) Pontyfikał Rzymski albo Rytuał;
e) gdy bierzmowania udziela się w czasie Mszy, wszystko, co jest potrzebne do sprawowania Mszy i do udzielenia Komunii pod obiema postaciami, jeżeli rozdaje się ją w ten sposób;
f) to, co jest potrzebne do umycia rąk po namaszczeniu bierzmowanych.
Na podstawie nr 12 powyższego "Wprowadzenia" biskupi polscy zalecają, aby przygotowanie bezpośrednie młodzieży szkolnej do przyjęcia sakramentu bierzmowania odbywało się przez trzy lata w klasach VI-VII-VIII. Ten etap przygotowania powinien mieć przede wszystkim charakter duchowy i polegać na udziale kandydata w systematycznych spotkaniach formacyjnych w parafii, celebracjach liturgicznych, a także rekolekcjach lub dniach skupienia. Przyjęcie sakramentu bierzmowania dokonuje się najwcześniej na zakończenie klasy VIII, jako ważne dopełnienie edukacji na etapie szkoły podstawowej ("Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania", 14.03.2017 r.).