Konferencja Episkopatu Polski
Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów
Dostosowany do zwyczajów diecezji polskich
(19.06.2010)

Część IV

Celebracja misteriów Pańskich w ciągu roku

Wprowadzenie

227. "Święta Matka Kościół uważa za swój obowiązek uroczyście celebrować zbawcze dzieło swego Boskiego Oblubieńca przez uświęcone wspominanie w określone dni całego roku. Każdego tygodnia Kościół obchodzi pamiątkę zmartwychwstania Pańskiego w dniu, który nazwał Pańskim, a raz do roku zmartwychwstanie razem z Jego błogosławioną męką czci w największą uroczystość Paschy. Z biegiem roku Kościół odsłania całe misterium Chrystusa, począwszy od wcielenia i narodzenia aż do wniebowstąpienia, do dnia Pięćdziesiątnicy oraz do oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pana.

W ten sposób obchodząc misteria odkupienia, Kościół otwiera bogactwo zbawczych czynów i zasług swojego Pana, tak że one uobecniają się niejako w każdym czasie, aby wierni zetknęli się z nimi i dostąpili łaski zbawienia"119.

Dzień Pański

228. "W pierwszym dniu każdego tygodnia, który nazywa się dniem Pańskim, czyli niedzielą, Kościół obchodzi misterium paschalne zgodnie z tradycją apostolską wywodzącą się od samego dnia Zmartwychwstania Chrystusa".

Ponieważ niedziela jest podstawą i rdzeniem roku liturgicznego, w którym Kościół odsłania całe misterium Chrystusa, jej obchodzenie ustępuje tylko uroczystościom oraz świętom Pańskim wpisanym do kalendarza ogólnego i zasadniczo wyklucza wyznaczenie na nią na stałe innego obchodu, oprócz święta Świętej Rodziny, Chrztu Pańskiego, uroczystości Najświętszej Trójcy i Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata.

Niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i okresu Wielkanocy mają pierwszeństwo przed wszystkimi uroczystościami120.

229. Biskup winien troszczyć się o to, aby w jego diecezji przedstawiać wiernym niedzielę jako pierwotny dzień świąteczny, i tak wpajać w ich pobożność, aby stała się również dniem radości i odpoczynku od pracy121.

Niech biskup czuwa nad tym, aby nauka Soboru Watykańskiego II i postanowienia dotyczące szczególnego charakteru świętowania niedzieli, zawarte w odnowionych księgach liturgicznych, były zachowywane wiernie i nabożnie. Dotyczy to zwłaszcza częstej praktyki obchodzenia w niedziele pewnych dni o określonej tematyce, jak np. dnia pokoju i sprawiedliwości, dnia powołań, czy dnia ewangelizacji narodów.

W tych przypadkach liturgia winna być sprawowana z niedzieli, a pewną wzmiankę o proponowanym temacie można uwzględnić w pieśniach, zachętach albo w homilii i modlitwie powszechnej.

W niedziele okresu zwykłego można wziąć z lekcjonarza jedno czytanie odpowiadające jakiemuś szczególnemu tematowi. Jeśli zaś w niedziele okresu zwykłego odbywa się jakaś szczególna celebracja związana z danym tematem, za zgodą lub z polecenia miejscowego ordynariusza można sprawować Mszę w różnych potrzebach, przy użyciu jednego z formularzy podanych w Mszale rzymskim.

230. Dokonujące się w ostatnich czasach przemiany społeczne wywarły także wieloraki wpływ na kształt kalendarza liturgicznego. Ponieważ w niektórych regionach zostały zniesione pewne uroczystości nakazane; najważniejsze obchody tajemnic Chrystusa, umieszczone w kalendarzu ogólnym, zostały przeniesione na najbliższą niedzielę:

a) Objawienie Pańskie na niedzielę przypadającą między 2 i 8 stycznia;

b) Wniebowstąpienie Pańskie na 7 Niedzielę Wielkanocy;

c) Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa na niedzielę po Najświętszej Trójcy.

Biskup winien starać się o to, aby inne celebracje ku czci Chrystusa Pana, Najświętszej Maryi Panny i świętych, przypadające w ciągu tygodnia i nie będące już obchodami nakazanymi, wierni nadal z miłością świętowali i mogli również w zwykłe dni częściej korzystać z łaski zbawienia.

Rok liturgiczny

231. Celebracja roku liturgicznego ma szczególną sakramentalną moc i skuteczność. Płynie ona stąd, że to sam Chrystus, który w swoich misteriach oraz przez obchodzenie wspomnień świętych, a zwłaszcza swojej Matki, kroczy nadal drogą ogromnego miłosierdzia, dzięki czemu chrześcijanie nie tylko wspominają i rozważają misteria odkupienia, lecz stykają się z nimi, mają w nich udział i nimi żyją122.

232. Dlatego biskup powinien zabiegać o to, aby pobożność wiernych wiązała się przede wszystkim ze świętami Pańskimi oraz z okresami roku liturgicznego, przeżywanymi zgodnie z ich duchowym sensem. Niech głęboko wierzą w misteria, które obchodzą i wyznają ustami; niech osobistym i społecznym życiem poświadczają to, w co wierzą123.

233. Oprócz celebracji liturgicznych, z których zbudowany jest rok kościelny, istnieją także w wielu regionach ludowe zwyczaje i nabożeństwa. Niech biskup z racji swego urzędu pasterskiej posługi przywiązuje wielką wagę do tych form, które sprzyjają rozwojowi pobożności, czci i rozumieniu misterium Chrystusa. Niech też się stara, "aby były zgodne ze świętą liturgią, z niej niejako wypływały i do niej wiernych prowadziły. Liturgia bowiem ze swej natury znacznie je przewyższa"124.

Rozdział I

Okres Adwentu i Narodzenia Pańskiego

234. Po dorocznym obchodzie misterium paschalnego nic nie jest Kościołowi droższe, jak obchód pamiątki Narodzenia Pana i Jego pierwszych wystąpień. Dokonuje się to w okresie Narodzenia Pańskiego125.

235. Przygotowanie do obchodu tej pamiątki odbywa się w okresie Adwentu, który ma podwójny charakter. Jest okresem przygotowania do uroczystości Narodzenia Pańskiego, przez którą wspominamy pierwsze przyjście Syna Bożego do ludzi. Równocześnie jest okresem, w którym przez wspomnienie pierwszego przyjścia Chrystusa kieruje się dusze ku oczekiwaniu Jego powtórnego przyjścia na końcu czasów. Z obu tych względów Adwent jest okresem pobożnego i radosnego oczekiwania126.

236. W okresie Adwentu można używać organów i innych instrumentów muzycznych. Ołtarz należy zdobić kwiatami z umiarem odpowiadającym charakterowi tego czasu, bez uprzedzania pełnej świątecznej radości płynącej z Narodzenia Pańskiego.

W niedzielę Gaudete (3. Niedzielę Adwentu) można używać szat koloru różowego127.

237. Biskup niech troszczy się o to, aby w duchu prawdziwie chrześcijańskiej pobożności była świętowana uroczystość Narodzenia Pańskiego, w którą czcimy misterium Wcielenia, czyli fakt, iż Słowo Boże przyjęło nasze człowieczeństwo, aby dać nam udział w swoim bóstwie.

238. Należy zachować i popierać zwyczaj celebrowania Wigilii na rozpoczęcie uroczystości Narodzenia Pańskiego, z poszanowaniem własnych tradycji każdego Kościoła128.

Jest bardzo wskazane, aby w miarę możności sam biskup w kościele katedralnym przewodniczył przedłużonej Wigilii według przepisów podanych wyżej, w numerach 215 – 216.

Jeśli nie przewiduje się czasowego odstępu między Wigilią i Mszą Świętą, biskup i prezbiterzy mogą być ubrani jak do Mszy. Po Ewangelii czytanej podczas Wigilii lub – jeśli Wigilii się nie przedłuża – po responsorium, zamiast hymnu Ciebie, Boże, chwalimy (albo Ciebie, Boga, wysławiamy), opuściwszy obrzędy wstępne i zależnie od uznania Panie, zmiłuj się nad nami, śpiewa się hymn Chwała na wysokości, a następnie wypowiada kolektę mszalną.

239. Zgodnie ze starożytną tradycją rzymską w dniu Narodzenia Pańskiego wszyscy kapłani mogą celebrować lub koncelebrować trzy Msze, to znaczy: w nocy, o świcie i w ciągu dnia, pod warunkiem, że sprawują je o właściwej porze129.

240. Starochrześcijańska uroczystość Objawienia Pańskiego należy do największych obchodów roku liturgicznego. W osobie Dzieciątka narodzonego z Maryi czcimy w tym dniu objawienie się Tego, który jest Synem Bożym, Mesjaszem Żydów i Światłością narodów pogańskich.

Zarówno wtedy, gdy jest to nakazany dzień świąteczny, jak i wtedy, gdy jest przeniesiony na najbliższą niedzielę, biskup winien dbać o jego należyte obchodzenie. Dlatego:

− winno być zastosowane bardziej okazałe oświetlenie kościoła;

− zależnie od miejscowego zwyczaju po odśpiewaniu Ewangelii jeden z diakonów lub kanoników albo prałatów, ubrany w kapę, wstępuje na ambonę i ogłasza ludowi daty obchodu świąt ruchomych w bieżącym roku;

− należy zachować lub wprowadzić zgodnie z miejscowym zwyczajem i tradycją szczególną formę składania darów;

− w zachętach wyjaśniających i w homilii należy ukazać pełny sens tego dnia, wyrażający się w "trzech cudownych znakach"130: w uwielbieniu Dzieciątka przez Mędrców, w chrzcie Chrystusa i w przemianie wody w wino podczas wesela w Kanie.

Rozdział II

Święto Ofiarowania Pańskiego

241. W tym dniu wierni niosący zapalone świece wychodzą na spotkanie Pana i razem z Symeonem, który rozpoznał w Chrystusie "Światło na oświecenie pogan", wznoszą aklamacje ku Jego czci.

Należy przeto wzywać wiernych, aby w całym swoim życiu postępowali jak dzieci światłości, i jako płonące pochodnie, swoimi czynami ukazywali wszystkim ludziom światło Chrystusa.

Pierwsza forma: procesja

242. W odpowiedniej porze wierni gromadzą się w mniejszym kościele lub w innym odpowiednim miejscu poza kościołem, do którego ma się udać procesja. Wierni trzymają w rękach niezapalone świece.

243. W stosownym miejscu biskup ubiera białe szaty liturgiczne wymagane do Mszy Świętej. Zamiast ornatu może ubrać kapę, którą zdejmuje po procesji. Po przyjęciu mitry i pastorału, wraz z posługującymi i koncelebransami ubranymi w szaty mszalne, udaje się na miejsce, gdzie ma się odbyć błogosławieństwo świec.

Wszyscy zapalają świece. W tym czasie wykonuje się antyfonę Oto nasz Pan przyjdzie z mocą lub inne odpowiednie śpiewy131.

244. Po przyjściu na miejsce błogosławieństwa świec i po śpiewie biskup oddaje pastorał i mitrę, i zwrócony w stronę wiernych, wykonuje znak krzyża, mówiąc: W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego. Wszyscy żegnają się i odpowiadają: Amen. Następnie biskup pozdrawia wiernych słowami: Pokój z wami. Wszyscy odpowiadają: I z duchem twoim. Biskup wprowadza wiernych do świadomego i czynnego udziału w obrzędach. Według uznania może to zlecić diakonowi lub jednemu z koncelebransów.

245. Po wprowadzeniu, mając przed sobą usługującego z mszałem, błogosławi świece. Z rękami złożonymi mówi: Módlmy się. Po chwili milczenia rozkłada ręce i wypowiada modlitwę: Boże, źródło wszelkiego światła albo: Boże, światłości prawdziwa; po czym kropi świece wodą pobłogosławioną, nic nie mówiąc. Diakon podaje biskupowi zapaloną świecę, którą będzie niósł w procesji.

246. Biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Diakon wygłasza aklamację: Idźmy w pokoju na spotkanie z Chrystusem albo: Idźmy w pokoju, na co lud odpowiada: W imię Chrystusa. Amen. Wyrusza procesja do kościoła, w którym będzie sprawowana Msza Święta. Na początku idzie ministrant z dymiącą kadzielnicą, następnie akolita lub ministrant z krzyżem między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece. Dalej duchowieństwo, diakon niosący księgę Ewangelii, inni diakoni – jeśli są, koncelebransi, usługujący, który niesie pastorał biskupa oraz biskup w mitrze, trzymając płonącą świecę. Nieco z tyłu za biskupem idą dwaj asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi i mitry, wreszcie inni wierni. Wszyscy posługujący i wierni niosą świece.

W czasie procesji wykonuje się antyfonę Światło na oświecenie pogan, z pieśnią Symeona Teraz, o Panie, pozwól odejść albo inny odpowiedni śpiew.

247. Gdy procesja wchodzi do kościoła wykonuje się mszalną antyfonę na wejście. Po wejściu do prezbiterium biskup oddaje świecę. Po zdjęciu mitry wykonuje ukłon przed ołtarzem i całuje go, a następnie – według uznania – okadza. Następnie udaje się do katedry, gdzie zdejmuje kapę, jeśli był w nią ubrany w czasie procesji, i wkłada ornat. Po śpiewie hymnu Chwała na wysokości wypowiada kolektę. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Jeśli wyda się to bardziej stosowne, można powyższe czynności wykonać w ten sposób:

Po przyjściu do ołtarza biskup oddaje świecę diakonowi, zdejmuje mitrę i kapę, jeśli był w nią ubrany w czasie procesji, i wkłada ornat. Następnie wykonuje ukłon przed ołtarzem, całuje go i okadza. Potem udaje się do katedry, gdzie, opuściwszy inne mszalne obrzędy wstępne, po śpiewie hymnu Chwała na wysokości, wypowiada kolektę. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Druga forma: uroczyste wejście

248. Jeśli nie może się odbyć procesja, wierni gromadzą się w kościele ze świecami w rękach. Biskup, ubrany w białe szaty, wraz z posługującymi i koncelebransami ubranymi w szaty mszalne oraz z przedstawicielami wiernych udaje się na odpowiednie miejsce przed bramą kościoła albo w samym kościele, gdzie przynajmniej większa część wiernych może dogodnie uczestniczyć w obrzędzie.

Po przyjściu biskupa na miejsce błogosławieństwa wszyscy zapalają świece.

W tym czasie wykonuje się antyfonę Oto nasz Pan przyjdzie z mocą lub inny odpowiedni śpiew.

Następne czynności odbywają się tak, jak opisano wyżej, w numerach 244 – 247.

Rozdział III

Okres Wielkiego Postu

249. Coroczny obchód Wielkiego Postu to czas upragniony, w którym wstępujemy na świętą górę Paschy.

Czas wielkopostny z racji swego dwoistego charakteru przygotowuje tak katechumenów jak i wiernych do obchodu misterium paschalnego. Katechumeni poprzez obrzędy wybrania i skrutyniów oraz przez katechezę są prowadzeni do sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia; wierni zaś przez gorliwsze słuchanie słowa Bożego, modlitwę i pokutę przygotowują się do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych132.

250. Niech przeto leży biskupowi na sercu troska o taką formację katechumenów, o jakiej jest mowa niżej, w numerze 423. Niech przewodniczy obrzędowi wybrania, czyli wpisania imienia w czasie liturgii wielkopostnej, jak to jest powiedziane niżej, w numerach 425 – 436; niech także pod przewodnictwem biskupa odbywa się, zależnie od okoliczności, przekazanie symbolu wiary i Modlitwy Pańskiej, opisane niżej, w numerach 437 – 441.

251. W katechezie, oprócz świadomości społecznych skutków grzechu, należy wpajać wiernym rozumienie natury pokuty, która polega na odrzuceniu grzechu jako zniewagi Boga. Trzeba też zwrócić uwagę na rolę Kościoła w dziele pokuty i kłaść nacisk na potrzebę modlitwy za grzeszników.

Wielkopostna pokuta winna być nie tylko wewnętrzna i indywidualna, lecz także zewnętrzna i zbiorowa, oraz powinna zmierzać do podejmowania czynów miłosierdzia dla dobra braci133.

Należy zachęcać wiernych do bardziej gorliwego i owocnego udziału w liturgii wielkopostnej i w celebracjach pokutnych. Trzeba wzywać ich zwłaszcza do tego, aby zgodnie z prawem i tradycją Kościoła przystępowali w tym okresie do sakramentu pokuty, tak by mogli z oczyszczoną duszą przeżywać radość Niedzieli Zmartwychwstania. Jest bardzo stosowne, aby sakrament pokuty był sprawowany w okresie Wielkiego Postu w bardziej uroczystej formie opisanej w Rytuale rzymskim134.

252. W okresie Wielkiego Postu zakazuje się przyozdabiać ołtarz kwiatami, zaś gra na organach jest dozwolona tylko dla podtrzymania śpiewu. Wyjątek od tej zasady stanowią: niedziela Laetare (4. Niedziela Wielkiego Postu), uroczystości i święta.

W niedzielę Laetare można używać szat koloru różowego135.

Rozdział IV

Środa Popielcowa

253. W środę przed 1. Niedzielą Wielkiego Postu wierni, przyjmując posypanie popiołem, wkraczają w czas ustanowiony dla oczyszczenia duszy. Ten znak pokuty, przekazany przez tradycję biblijną i zachowany w zwyczaju Kościoła aż do naszych dni, wyraża stan grzesznego człowieka, który na zewnątrz wyznaje przed Bogiem swoją winę i zarazem pokazuje gotowość do wewnętrznego nawrócenia, wiedziony nadzieją, że Pan Bóg okaże się wobec niego łaskawy i nieskory do gniewu, cierpliwy i wielkiego miłosierdzia. Tym znakiem rozpoczynamy drogę nawrócenia, którego metą będzie celebracja sakramentu pokuty w dniach poprzedzających Paschę.

254. W czasie Mszy Świętej biskup błogosławi tego dnia popiół i posypuje nim głowy wiernych w kościele katedralnym lub w innym kościele bardziej się do tego nadającym pod względem duszpasterskim.

255. Poprzedzony przez posługujących, diakonów i prezbiterów, w mitrze prostej i z pastorałem, biskup wchodzi do kościoła w zwykły sposób, oddaje cześć ołtarzowi i okadza go. Następnie udaje się do katedry, skąd pozdrawia wiernych. Opuściwszy akt pokuty i zależnie od okoliczności, Panie, zmiłuj się nad nami, wypowiada kolektę136.

256. Po Ewangelii i homilii biskup zdejmuje mitrę i stojąc z rękami złożonymi wzywa lud do modlitwy. Po chwili modlitwy w milczeniu, błogosławi popiół – trzymany przez akolitę lub ministranta – wypowiadając z rękami rozłożonymi modlitwę: Panie Boże, Ty przebaczasz albo: Boże, Ty nie chcesz śmierci; po czym kropi popiół wodą pobłogosławioną nic nie mówiąc.

257. Po błogosławieństwie ten komu to przysługuje, albo koncelebrans lub diakon, posypuje popiołem głowę pochylonego biskupa, mówiąc: Nawracajcie się i wierzcie Ewangelii albo: Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz.

258. Następnie biskup otrzymuje mitrę i, siedząc na katedrze lub stojąc, posypuje popiołem głowy koncelebransów, posługujących i wiernych, wspomagany – jeśli potrzeba – przez niektórych koncelebransów lub diakonów.

W tym czasie wykonuje się antyfony podane w mszale oraz Psalm 51 (50) lub inny odpowiedni śpiew.

259. Po posypaniu popiołem biskup myje ręce i rozpoczyna modlitwę powszechną. Po jej zakończeniu sprawuje Mszę Świętą dalej jak zwykle.

Rozdział V

Zgromadzenia wielkopostne

260. Wszystkie aspekty obchodów Wielkiego Postu winny zmierzać także do tego, aby jaśniej uwydatnić i pogłębić życie miejscowego Kościoła. Dlatego zaleca się, aby zwłaszcza w większych miastach odbywały się zgromadzenia Kościoła miejscowego na wzór rzymskich «stacji», pod przewodnictwem biskupa diecezjalnego. Takie zgromadzenia mogą się odbywać w niedziele albo w dogodne dni tygodnia, w sposób dostosowany do miejscowych zwyczajów. Można je urządzać albo przy grobach świętych albo w głównych kościołach, w sanktuariach lub w uczęszczanych miejscach pielgrzymkowych137.

261. Jeśli przed Mszą Świętą sprawowaną podczas tych zgromadzeń, zgodnie z miejscowymi warunkami odbywa się procesja, wierni zbierają się wcześniej w jakimś mniejszym kościele lub w innym odpowiednim miejscu poza kościołem, do którego udaje się procesja.

W stosownym miejscu biskup ubiera fioletowe szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej. Zamiast ornatu może ubrać kapę, którą zdejmuje po procesji. Mając prostą mitrę i pastorał, poprzedzony przez posługujących i koncelebransów ubranych w szaty mszalne, przychodzi na miejsce zgromadzenia podczas odpowiedniego śpiewu.

Po śpiewie oraz oddaniu pastorału i mitry biskup pozdrawia wiernych. Następnie wygłasza krótką zachętę wprowadzającą do liturgii albo zleca jej wygłoszenie jednemu z koncelebransów lub diakonowi. Potem, mając ręce rozłożone, wypowiada kolektę o misterium krzyża albo o odpuszczenie grzechów, za Kościół lub jedną z podanych w mszale modlitw nad ludem. Po modlitwie przyjmuje mitrę i – według uznania – nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Diakon wygłasza aklamację: Idźmy w pokoju, po czym formuje się procesja do kościoła, której towarzyszy śpiew litanii do Świętych. We właściwym miejscu litanii można dodać wezwanie świętego patrona lub założyciela oraz świętych miejscowego Kościoła. Po przyjściu procesji do kościoła wszyscy zajmują odpowiednie miejsca. Po dojściu do ołtarza biskup oddaje pastorał i mitrę, wykonuje głęboki ukłon, całuje ołtarz i okadza. Następnie udaje się do katedry, gdzie zdejmuje kapę, jeśli był w nią ubrany podczas procesji, i wkłada ornat. Opuściwszy inne obrzędy wstępne i według uznania Panie, zmiłuj się nad nami, wypowiada kolektę Mszy Świętej.

Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Jeśli wyda się to bardziej stosowne, biskup może zdjąć kapę i ubrać ornat po przyjściu do ołtarza, a przed wykonaniem ukłonu.

262. Podczas tych zgromadzeń zamiast Mszy Świętej można przewidzieć celebrację słowa Bożego w sposób wyżej opisany wyżej, w numerach 222 – 226, albo celebrację pokutną spośród tych, jakie są proponowane w Rytuale rzymskim na okres Wielkiego Postu, opisane niżej, w numerach 657 – 660.

Rozdział VI

Niedziela Palmowa czyli Męki Pańskiej

263. W Niedzielę Palmową czyli Męki Pańskiej, Kościół wkracza w misterium swojego ukrzyżowanego, pogrzebanego i wskrzeszonego Pana, który wjeżdżając do Jerozolimy, zapoczątkował objawienie swego majestatu. Wierni niosą gałązki na znak królewskiego triumfu, jaki odniósł Chrystus po męce na krzyżu. Trzeba, aby w celebracji tego dnia i w przekazywanej o nim katechezie jasno był postrzegany związek między dwoma aspektami misterium paschalnego, zgodnie ze słowami Apostoła: "Skoro wspólnie z Nim cierpimy, to po to, by wspólnie mieć udział w chwale" (Rz 8, 17).

Pierwsza forma: procesja

264. W odpowiedniej porze wierni gromadzą się w mniejszym kościele lub w innym stosownym miejscu poza kościołem, do którego ma się udać procesja.

Wierni trzymają w rękach gałązki138.

265. W stosownym miejscu biskup ubiera czerwone szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej. Zamiast ornatu może ubrać kapę, którą zdejmuje po procesji. Biskup otrzymuje mitrę i pastorał, i poprzedzany przez posługujących oraz koncelebransów, ubranych w szaty mszalne, przychodzi na miejsce błogosławieństwa palm. W tym czasie wykonuje się antyfonę Hosanna lub inny odpowiedni śpiew.

266. Po śpiewie biskup zdejmuje mitrę i oddaje pastorał. Stojąc zwrócony w stronę wiernych, wykonuje znak krzyża, mówiąc: W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego. Wszyscy żegnają się i odpowiadają: Amen. Następnie biskup pozdrawia wiernych, mówiąc: Pokój z wami; a wszyscy odpowiadają: I z duchem twoim. Biskup zwraca się do wiernych z krótką zachętą do czynnego i świadomego udziału w liturgii dnia. Według uznania może to zlecić diakonowi lub jednemu z koncelebransów.

267. Po wprowadzeniu biskup rozkłada ręce i wypowiada modlitwę błogosławieństwa gałązek: Wszechmogący, wieczny Boże albo: Wszechmogący Boże, z palmami w rękach; po czym kropi gałązki wodą pobłogosławioną nic nie mówiąc.

268. Po błogosławieństwie gałązek, zanim zostanie odczytana Ewangelia, biskup może rozdać gałązki koncelebransom, posługującym i niektórym wiernym. Sam zaś otrzymuje palmę przygotowaną dla niego od diakona lub jednego z koncelebransów, i przekazuje ją jednemu z usługujących, kiedy rozdaje palmy. W tym czasie śpiewa się odpowiednią pieśń.

269. Biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, a następnie błogosławi diakona, który będzie głosić Ewangelię. Otrzymuje swoją palmę i trzyma ją, gdy jest głoszona Ewangelia. Jeśli według uznania ma wygłosić homilię, oddaje palmę oraz przyjmuje mitrę i pastorał, chyba że coś innego uzna za stosowne.

270. Przed procesją biskup lub diakon może się zwrócić do wiernych z wezwaniem podanym w Mszale rzymskim: Drodzy bracia i siostry, naśladując rzesze, które uroczyście witały Pana Jezusa, idźmy w pokoju albo: Idźmy w pokoju, na co lud odpowiada: W imię Chrystusa. Amen. Wyrusza procesja do kościoła, w którym będzie sprawowana Msza Święta. Na początku idzie ministrant z dymiącą kadzielnicą, a za nim akolita lub ministrant z krzyżem – ozdobionym według miejscowego zwyczaju gałązkami palm – między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece. Dalej duchowieństwo, diakon niosący księgę Ewangelii, inni diakoni – jeśli są – niosący księgę z opisem męki Pańskiej, koncelebransi, usługujący, który niesie pastorał biskupa oraz biskup w mitrze, niosąc gałązkę. Nieco z tyłu za biskupem idą dwaj asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi i mitry, wreszcie wierni. Wszyscy posługujący i wierni niosą gałązki.

W czasie procesji schola i lud wykonują śpiewy wskazane w mszale lub inne odpowiednie pieśni.

Gdy procesja wchodzi do kościoła śpiewa się responsorium Chwała i cześć, o Królu Chryste lub inną pieśń mówiącą o wjeździe Pana Jezusa do Jerozolimy139.

271. Po przybyciu do ołtarza biskup oddaje gałązkę diakonowi, zdejmuje mitrę, oddaje cześć ołtarzowi i okadza go. Następnie udaje się do katedry, zdejmuje kapę, jeśli był w nią ubrany podczas procesji, i wkłada ornat. Opuściwszy inne mszalne obrzędy wstępne, a według uznania także Panie, zmiłuj się nad nami, wypowiada kolektę.

Biskup może zdjąć kapę i ubrać ornat zaraz po przybyciu do ołtarza, przed wykonaniem ukłonu.

Druga forma: uroczyste wejście

272. Gdy nie można odprawić procesji poza kościołem, błogosławieństwa gałązek można dokonać w formie uroczystego wejścia.

Wierni, z gałązkami w rękach, gromadzą się przed drzwiami kościoła lub w jego wnętrzu. Biskup wraz z posługującymi i przedstawicielami wiernych, udaje się na miejsce, w którym przynajmniej większość wiernych będzie mogła widzieć obrzęd.

W tym czasie wykonuje się antyfonę Hosanna lub inny odpowiedni śpiew.

Następnie wszystko odbywa się tak, jak to jest powiedziane wyżej, w numerach 266 – 271140.

Opis Męki Pańskiej

273. Po rozpoczęciu śpiewu przed Ewangelią wstają wszyscy, z wyjątkiem biskupa. Na ogłoszenie opisu męki nie niesie się kadzidła ani zapalonych świec. Diakoni mający czytać opis męki proszą biskupa o błogosławieństwo i otrzymują je, jak to jest powiedziane wyżej, w numerze 140. Następnie, po zdjęciu mitry, biskup wstaje i otrzymuje pastorał. Na początku czytania opisu męki opuszcza się pozdrowienie ludu oraz znaki krzyża.

Po oznajmieniu śmierci Pana wszyscy klękają i następuje chwila ciszy. Na koniec diakon, który jest narratorem mówi: Oto słowo Pańskie, lecz opuszcza ucałowanie księgi.

Po czytaniu opisu męki biskup głosi krótką homilię. Według uznania można po niej zachować chwilę milczenia.

Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Rozdział VII

Msza Krzyżma

274. Mszę, którą biskup koncelebruje ze swoim prezbiterium i w czasie której konsekruje święte krzyżmo oraz błogosławi inne oleje, uważa się za znak jedności prezbiterów z własnym biskupem141.

Świętym krzyżmem konsekrowanym przez biskupa namaszcza się nowo ochrzczonych i naznacza się ich w sakramencie bierzmowania, namaszcza się też podczas święceń ręce prezbiterów i głowy biskupów oraz kościół i ołtarz w obrzędzie ich poświęcenia. Namaszczenie zaś olejem katechumenów przygotowuje ich i usposabia do przyjęcia chrztu. Wreszcie namaszczenie olejem chorych pokrzepia tych, którzy zapadli na zdrowiu.

Na koncelebrację tej Mszy gromadzą się prezbiterzy, którzy w poświęceniu krzyżma biorą udział jako świadkowie i współpracownicy swojego biskupa. Są bowiem uczestnikami jego świętego urzędu posługi budowania i uświęcania Ludu Bożego oraz kierowania nim142. W ten sposób jasno się ukazuje jedność kapłaństwa i Ofiary Chrystusa trwającej w Kościele.

Aby podkreślić jedność prezbiterium, niech biskup zadba o zaproszenie do koncelebracji prezbiterów pochodzących z różnych stron diecezji143.

Ci zaś, którzy nie koncelebrują, mogą we Mszy krzyżma przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami.

275. Konsekracji krzyżma oraz błogosławieństwa oleju chorych i oleju katechumenów dokonuje biskup zwykle podczas Mszy sprawowanej w tym celu w godzinach porannych Wielkiego Czwartku.

Gdyby jednak duchowieństwu i wiernym trudniej było zgromadzić się w tym dniu wokół biskupa, błogosławieństwo to może się odbyć w którymś z wcześniejszych dni, ale w pobliżu Paschy i zawsze z zastosowaniem własnego formularza mszalnego144.

276. Msza krzyżma, ze względu na jej symbolikę i duszpasterskie znaczenie w życiu diecezji, winna być sprawowana w sposób właściwy dla Mszy wspólnotowej, w kościele katedralnym lub – z racji duszpasterskich – w innym kościele.

277. Zgodnie z tradycją liturgii rzymskiej błogosławieństwo oleju chorych odbywa się przed zakończeniem Modlitwy eucharystycznej, błogosławieństwo zaś oleju katechumenów i konsekracja krzyżma – po Komunii Świętej.

Z racji duszpasterskich można jednak cały obrzęd błogosławieństwa sprawować po liturgii słowa145.

278. Oprócz tego, co jest wymagane przy sprawowaniu Mszy wspólnotowej, do błogosławieństwa olejów należy przygotować:

a) W zakrystii lub w innym stosownym miejscu:

− naczynia z olejami;

− balsam albo wonne olejki do przyrządzenia krzyżma, jeśli biskup zechce sam dokonać ich zmieszania z olejem w czasie sprawowania liturgii;

− chleb, wino i wodę do Mszy Świętej, które zostaną przyniesione do ołtarza razem z olejami w procesji z darami.

b) W prezbiterium:

− Pontyfikał rzymski z tekstami liturgii

− stół do umieszczenia na nim naczyń z olejami, który winien być tak ustawiony, aby wierni mogli dobrze widzieć cały obrzęd i w nim uczestniczyć;

− krzesło dla biskupa, jeżeli błogosławieństwo ma się odbyć przed ołtarzem146.

Opis obrzędu

279. Przygotowanie biskupa, koncelebransów i posługujących, ich wejście do kościoła i wszystkie czynności od rozpoczęcia Mszy Świętej do Ewangelii włącznie, odbywają się według wskazań zawartych w obrzędzie Mszy wspólnotowej147.

280. Homilię głosi biskup, siedząc na katedrze w mitrze i z pastorałem w ręku, chyba że co innego uzna za stosowne. Niech wezwie prezbiterów do zachowania wierności powołaniu i zaprosi ich do publicznego odnowienia przyrzeczeń złożonych w dniu święceń.

Po homilii biskup zadaje stojącym prezbiterom pytania, aby przyjąć od nich odnowienie kapłańskich przyrzeczeń148.

281. Biskup oddaje pastorał i mitrę oraz wstaje. Nie odmawia się wyznania wiary. Biskup zwraca się do wiernych i wzywa ich do modlitwy za swoich pasterzy, jak to jest podane w mszale.

282. Biskup siada na katedrze i otrzymuje mitrę. Diakoni (lub gdy brak diakonów, prezbiterzy), usługujący wyznaczeni do przyniesienia olejów oraz wierni mający przynieść chleb, wino i wodę, udają się w ustalonym porządku do zakrystii lub tam, gdzie przygotowano oleje i inne dary na ofiarę. Wracając do ołtarza, idą w następującej kolejności: pierwszy idzie usługujący, który niesie naczynie z balsamem lub wonnymi olejkami, jeśli biskup zechce sam przyrządzić krzyżmo; następnie niosący naczynie z olejem katechumenów, jeśli ma być pobłogosławiony; dalej posługujący, który niesie naczynie z olejem chorych. Na ostatnim miejscu diakon lub prezbiter niesie olej na krzyżmo. Za nimi postępują wierni niosący chleb, wino i wodę do sprawowania Eucharystii149.

283. Gdy procesja przechodzi przez kościół, schola śpiewa na przemian z resztą uczestników hymn Przyjmij pieśń, Odkupicielu lub inną odpowiednią pieśń.

284. Biskup odbiera dary przy katedrze lub w innym bardziej dogodnym miejscu. Diakon, niosący naczynie z olejem na krzyżmo święte, okazuje to naczynie biskupowi, mówiąc głośno: Olej na święte krzyżmo. Biskup je odbiera i przekazuje jednemu z posługujących mu diakonów, a ten umieszcza naczynie na przygotowanym stole. Tak samo czynią ci, którzy niosą naczynia z olejem chorych i katechumenów.

Pierwszy z nich mówi: Olej chorych; drugi zaś: Olej katechumenów. Naczynia odbiera biskup, a usługujący ustawiają je na przygotowanym stole150.

Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle, chyba że cały obrzęd błogosławieństwa odbywa się bezpośrednio po przyniesieniu olejów, jak to jest opisane niżej, w numerze 291.

285. Zanim biskup wypowie słowa: Przez Chrystusa, naszego Pana, przez którego, Boże, wszystkie te dobra ustawicznie stwarzasz – w pierwszej Modlitwie eucharystycznej, albo przed doksologią Przez Chrystusa – w pozostałych Modlitwach eucharystycznych, ten, kto przyniósł naczynie z olejem chorych, podchodzi z nim do ołtarza i trzyma je przed biskupem, który błogosławi olej, wypowiadając modlitwę: Boże, Ojcze wszelkiej pociechy.

Po błogosławieństwie naczynie z olejem chorych odnosi się na poprzednie miejsce i Mszę Świętą sprawuje się dalej, aż do Komunii włącznie 151.

286. Po odmówieniu modlitwy po Komunii diakoni umieszczają naczynia z olejem katechumenów i olejem na krzyżmo na stole ustawionym pośrodku prezbiterium.

287. Prezbiterzy koncelebrujący zbliżają się do ołtarza i stają wieńcem wokół biskupa, podczas gdy diakoni i reszta posługujących stoją za nimi.

288. Gdy wszyscy zajmą swoje miejsca, biskup przystępuje do błogosławieństwa oleju katechumenów, jeśli ma być pobłogosławiony. Stojąc bez mitry, zwrócony do ludu, rozkłada ręce i wypowiada modlitwę: Boże, mocy i obrono Twego ludu152.

289. Następnie, jeśli olej na krzyżmo nie został przygotowany wcześniej, biskup siada, otrzymuje mitrę, a następnie wlewa do oleju balsam lub wonne olejki i przyrządza krzyżmo, nic nie mówiąc.

290. Teraz oddaje mitrę i wstaje oraz wygłasza zachętę do modlitwy: Najmilsi, prośmy Boga Ojca wszechmogącego.

Z kolei biskup, jeśli uzna za stosowne, tchnie nad otworem naczynia z krzyżmem.

Następnie rozkłada ręce i wypowiada modlitwę konsekracyjną: Boże, od Ciebie pochodzi wszelki wzrost albo: Boże, Ty ustanowiłeś sakramenty. Kiedy biskup wypowiada część modlitwy, rozpoczynającą się słowami: Błagamy Ciebie, Boże, wszyscy koncelebransi wyciągają prawą rękę nad krzyżmem i stoją tak w milczeniu do końca modlitwy153.

291. Jeśli względy duszpasterskie przemawiają za tym, aby cały obrzęd błogosławieństwa olejów odbył się po liturgii słowa, jego porządek jest następujący: naczynia z olejami chorych i katechumenów które mają zostać pobłogosławione oraz z olejem na krzyżmo, który ma być poświęcony, po okazaniu ich biskupowi, zostają przez diakonów umieszczone na stole pośrodku prezbiterium, po czym wszystko odbywa się tak, jak podano wyżej, w numerach 283 – 284 i 287 – 290. Po spełnieniu tych czynności Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle, począwszy od przygotowania darów aż do modlitwy po Komunii.

292. Po konsekracji krzyżma, jeśli odbyła się po Komunii, lub jeśli nie, po modlitwie po Komunii, biskup udziela błogosławieństwa, jak zwykle. Następnie nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Po wezwaniu wypowiedzianym przez diakona: Idźcie w pokoju Chrystusa wyrusza procesja do zakrystii.

293. Na początku idzie ministrant z dymiącą kadzielnicą, następnie akolita lub ministrant z krzyżem pomiędzy dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece; za nimi diakoni z pobłogosławionymi olejami, potem koncelebransi, biskup, diakoni asystujący i usługujący do księgi, mitry i pastorału. W tym czasie schola i lud śpiewają niektóre wersety hymnu Przyjmij pieśń, Odkupicielu lub inną odpowiednią pieśń.

294. W zakrystii biskup według uznania przypomina prezbiterom, jak należy się obchodzić z olejami świętymi, jak je otaczać czcią i starannie przechowywać154.

Rozdział VIII

Święte Triduum Paschalne

295. "Ponieważ dzieła odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Boga Chrystus dokonał przez paschalne misterium swojej błogosławionej męki, przez które umierając zwyciężył naszą śmierć i zmartwychwstając przywrócił nam życie, święte Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego jaśnieje jako szczyt roku liturgicznego. Takie znaczenie, jakie niedziela ma w tygodniu, uroczystość Wielkanocy ma w roku liturgicznym"155.

"Niech pozostanie nienaruszony post paschalny, który wszędzie należy zachowywać w Wielki Piątek, dzień męki i śmierci Pańskiej, a w miarę możności przedłużać go nawet na Wielką Sobotę, aby dzięki temu wierni z podniesionym i otwartym sercem doszli do radości Niedzieli Zmartwychwstania"156.

296. Z uwagi na wyjątkową godność tych dni oraz na duchowe i duszpasterskie znaczenie ich celebracji w życiu Kościoła, ze wszech miar wypada, aby biskup w swoim kościele katedralnym przewodniczył Mszy Wieczerzy Pańskiej, wielkopiątkowej liturgii Męki Pańskiej oraz Wigilii Paschalnej, zwłaszcza jeśli podczas niej mają być sprawowane sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego. Stosowne jest ponadto, aby biskup w miarę możności razem z duchowieństwem i ludem uczestniczył w Godzinie czytań i Jutrzni w Wielki Piątek Męki Pańskiej oraz w Wielką Sobotę.

Rozdział IX

Msza Wieczerzy Pańskiej

Wprowadzenie

297. Mszą sprawowaną w godzinach wieczornych Wielkiego Czwartku rozpoczyna Kościół święte Triduum Paschalne i upamiętnia Ostatnią Wieczerzę, kiedy to Pan Jezus tej nocy, w którą został wydany, umiłowawszy do końca swoich, będących na świecie, pod postaciami chleba i wina ofiarował Ojcu swoje Ciało i Krew, dał je Apostołom do spożywania oraz im i ich następcom w kapłaństwie nakazał, aby je składali w ofierze157.

Ta Msza Święta jest przeto zarówno pamiątką ustanowienia Eucharystii, czyli upamiętnieniem Paschy Pana, w której ofiara nowego Prawa zostaje utrwalona pod osłoną sakramentalnych znaków; jak też pamiątką ustanowienia kapłaństwa, przez które przedłuża się w świecie posłannictwo i ofiara Chrystusa. Jest wreszcie przypomnieniem miłości, jaką Pan ukochał nas aż do śmierci. Niech biskup poprzez swoją posługę słowa postara się te prawdy odpowiednio przybliżyć wiernym, aby potrafili wniknąć w głębię tak wielkich misteriów i coraz owocniej je przeżywać.

298. Choćby biskup już rano celebrował Mszę krzyżma, niech mu leży na sercu także sprawowanie Mszy Wieczerzy Pańskiej z pełnym udziałem prezbiterów, diakonów, posługujących i wiernych zgromadzonych wokół jego osoby.

Podobnie kapłani, którzy koncelebrowali Mszę krzyżma, mogą koncelebrować Mszę Wieczerzy Pańskiej158.

299. Oprócz tego, co jest wymagane do sprawowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować:

a) w odpowiednim miejscu w prezbiterium:

− puszkę z komunikantami, które zostaną konsekrowane do Komunii na dzień następny;

− na patenie albo w kustodii hostię, która będzie konsekrowana do wystawienia

b) w miejscu, gdzie odbywa się umycie nóg:

− krzesła lub ławy dla wybranych mężczyzn;

− dzbanek z wodą i miednicę;

− ręczniki do wycierania nóg;

− płócienny fartuch dla biskupa;

− przedmioty potrzebne do umycia rąk biskupa;

c) w kaplicy adoracji Najświętszego Sakramentu:

− tabernakulum lub szkatułę do złożenia Najświętszych Postaci;

− świece, kwiaty i inne stosowne ozdoby.

Opis obrzędu

300. Przygotowanie, wejście do kościoła i liturgia słowa odbywają się jak zwykle we Mszy wspólnotowej.

W czasie śpiewu hymnu Chwała na wysokości uderza się w dzwony, które po jego zakończeniu milkną, aż Chwała na wysokości w Wigilię Paschalną, chyba, że biskup diecezjalny co innego postanowi. Ponadto w tym czasie można używać organów i innych instrumentów muzycznych, ale tylko dla podtrzymania śpiewu159.

301. W homilii należy wyjaśnić główne tajemnice, które się wspomina w tej Mszy Świętej, a mianowicie: ustanowienie Eucharystii i kapłaństwa oraz Chrystusowe przykazanie braterskiej miłości. Po homilii, tam gdzie względy duszpasterskie za tym przemawiają, odbywa się obrzęd umywania nóg.

Usługujący prowadzą wybranych mężczyzn do ław przygotowanych w odpowiednim miejscu. Biskup zdejmuje mitrę i ornat – zachowuje zaś dalmatykę, jeśli był w nią ubrany – i według uznania przypasuje płócienny fartuch. Podchodzi do każdego z mężczyzn, polewa wodą jego stopy i wyciera je, z pomocą diakonów lub posługujących. W tym czasie wykonuje się podane w mszale antyfony lub inny odpowiedni śpiew160.

302. Po umyciu nóg biskup wraca do katedry, myje i wyciera ręce oraz wkłada ornat. Nie odmawia się wyznania wiary. Biskup rozpoczyna modlitwę powszechną161.

303. Na początku liturgii eucharystycznej może się odbyć procesja wiernych, podczas której razem z chlebem i winem można złożyć dary przeznaczone dla ubogich.

W tym czasie wykonuje się antyfonę Gdzie miłość prawdziwa i dobroć z wersetami lub inny odpowiedni śpiew162.

304. Od przygotowania darów do Komunii włącznie wszystko odbywa się tak jak we Mszy wspólnotowej. W Modlitwach eucharystycznych odmawia się własne teksty, podane w mszale163.

305. Po Komunii wiernych zostawia się na ołtarzu puszkę z Najświętszym Sakramentem, który będzie rozdawany w dniu jutrzejszym, podczas liturgii Męki Pańskiej. Mszę kończy się modlitwą po Komunii164.

306. Po modlitwie po Komunii opuszcza się obrzędy zakończenia. Biskup, stojąc przed ołtarzem, nakłada kadzidło do obu kadzielnic i je błogosławi, po czym klęka i jedną z kadzielnic podanych przez diakona okadza Najświętszy Sakrament potrójnym rzutem. Następnie otrzymuje biały welon naramienny, wstaje, podchodzi do ołtarza, przyklęka i przy pomocy diakona bierze puszkę w ręce okryte końcami welonu165.

307. Najświętszy Sakrament przenosi się w procesji na miejsce przechowywania, przygotowane w jakiejś części kościoła lub w odpowiednio ozdobionej kaplicy. Na czele procesji idzie akolita lub ministrant z krzyżem między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece; następnie duchowieństwo, diakoni, koncelebransi, usługujący, który niesie pastorał biskupa, dwaj ministranci z dymiącymi kadzielnicami, biskup niosący Najświętszy Sakrament, nieco w tyle za nim dwaj diakoni asystujący oraz usługujący do księgi i mitry. Wszyscy niosą zapalone świece, w pobliżu zaś Najświętszego Sakramentu niesie się lampiony.

W tym czasie śpiewa się hymn Sław, języku, tajemnicę (bez dwóch ostatnich zwrotek) lub inną pieśń eucharystyczną, zgodnie z miejscowym zwyczajem166.

308. Gdy procesja przyjdzie na miejsce przechowania, biskup podaje puszkę diakonowi, który stawia ją na ołtarzu albo umieszcza w tabernakulum, zostawiając drzwiczki otwarte. Śpiewa się wtedy Przed tak wielkim Sakramentem lub inną odpowiednią pieśń. Biskup nakłada kadzidło do jednej z kadzielnic i je błogosławi, po czym klęcząc okadza Najświętszy Sakrament. Potem diakon umieszcza Najświętszy Sakrament w tabernakulum i (albo) zamyka drzwiczki167.

309. Po chwili adoracji w ciszy wszyscy wstają, przyklękają i wracają do zakrystii. Biskup idzie w mitrze i z pastorałem168.

310. W odpowiednim czasie obnaża się ołtarz169.

311. Należy zachęcić wiernych, aby przez pewien czas, zależnie od warunków miejscowych, adorowali Najświętszy Sakrament w kaplicy przechowania. Adoracja po północy nie może mieć uroczystego charakteru170.

Rozdział X

Liturgia Męki Pańskiej

Wprowadzenie

312. W tym dniu, w którym "Chrystus został złożony w ofierze jako nasza Pascha" (1 Kor 5, 7), jawnie spełniło się to, co od dawna było przyobiecane pod osłoną figury kryjącej w sobie misterium: prawdziwy Baranek zastąpił baranka, który Go zapowiadał i jedyna ofiara Jezusa spełniła to, co zapowiadały liczne ofiary krwawe171.

Albowiem "dzieła odkupienia ludzi i uwielbienia Boga, które zapowiadały kierowane przez Boga wielkie wydarzenia w życiu ludu Starego Testamentu, dokonał Chrystus Pan, szczególnie przez paschalne misterium swojej błogosławionej męki, zmartwychwstania i chwalebnego wniebowstąpienia; «przez swoją śmierć zniweczył śmierć naszą i zmartwychwstając, przywrócił nam życie». Albowiem z boku Chrystusa umierającego na krzyżu zrodził się przedziwny sakrament całego Kościoła"172.

Wpatrując się w krzyż swego Pana i Oblubieńca, Kościół obchodzi swoje narodziny i rozmyśla nad powierzonym sobie posłannictwem, aby na wszystkie narody rozszerzać owoce męki Chrystusa, jakie dzisiaj wspomina, z wdzięcznością za tak niewysłowiony dar.

313. Liturgię Męki Pańskiej celebruje się po południu, około godziny 15.00, jeśli racje duszpasterskie nie przemawiają za późniejszą porą. Liturgia składa się z czterech części: liturgii słowa, adoracji Krzyża, Komunii Świętej i przeniesienia Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego173.

314. Ołtarz ma być zupełnie obnażony: bez krzyża, świeczników i obrusów174.

315. Do liturgii Męki Pańskiej należy przygotować:

a) w zakrystii:

− dla biskupa i diakonów szaty mszalne koloru czerwonego; biskup używa mitry prostej, nie nakłada zaś pierścienia ani nie niesie pastorału;

− dla innych posługujących: alby lub inne szaty prawnie zatwierdzone;

b) w odpowiednim miejscu:

− krzyż do adoracji (zasłonięty, jeśli stosuje się pierwszą formę ukazania);

− dwa świeczniki ze świecami;

c) w prezbiterium:

− mszał;

− lekcjonarze;

− obrusy;

− korporał;

− stuły czerwone dla prezbiterów i diakonów przyjmujących Komunię Świętą;

d) w miejscu przechowania Najświętszego Sakramentu:

− biały welon naramienny dla diakona;

− dwa świeczniki ze świecami dla usługujących.

Obrzędy wstępne

316. Biskup i diakoni, ubrani w szaty mszalne koloru czerwonego, udają się w ciszy do ołtarza. Po zdjęciu mitry i oddaniu czci ołtarzowi, biskup pada na twarz lub – zależnie od uznania – klęka na nieokrytym klęczniku, i przez pewien czas modli się w milczeniu. Diakoni posługujący przyjmują taką samą postawę jak biskup. Wszyscy inni klękają175.

317. Następnie biskup z diakonami udaje się do katedry. Zwrócony do wiernych, z rękami rozłożonymi (opuściwszy wezwanie: Módlmy się) wypowiada modlitwę: Pomnij, Boże, na swoje miłosierdzie albo: Boże, Ty przez mękę Chrystusa. Po modlitwie biskup siada i otrzymuje mitrę176.

Liturgia słowa

318. Wszyscy siadają. Najpierw czyta się proroctwo z Księgi Izajasza (52, 13 – 53, 12), po którym następuje psalm. Drugie czytanie bierze się z Listu do Hebrajczyków (4, 14-16; 5, 7-8)177. Po nim następuje śpiew przed Ewangelią.

319. Na śpiew przed Ewangelią wszyscy wstają, z wyjątkiem biskupa. Na czytanie opisu Męki Pańskiej nie niesie się kadzidła ani zapalonych świec. Diakoni, którzy mają wykonywać opis męki, proszą biskupa o błogosławieństwo i otrzymują je jak zwykle. Po zdjęciu mitry biskup wstaje. Następnie odczytuje się opis męki według św. Jana. Opuszcza się pozdrowienie ludu oraz znaki krzyża.

Po oznajmieniu śmierci Pańskiej wszyscy klękają i następuje chwila milczenia. Na końcu mówi się: Oto słowo Pańskie, lecz opuszcza ucałowanie księgi.

Po odczytaniu opisu męki biskup głosi krótką homilię. On też lub diakon może po zakończeniu homilii skierować do wiernych wezwanie do krótkiej modlitwy w milczeniu178.

320. Po homilii biskup, stojąc bez mitry przy katedrze lub – według uznania – przy ołtarzu, przewodniczy modlitwie powszechnej podanej w mszale. Jeśli uzna za słuszne, może dostosować jej wezwania do miejscowych warunków.

Wezwania, którymi zapowiada się kolejne intencje tej modlitwy, według uznania mogą być wygłaszane przez diakonów stojących przy ambonie. Jeśli nie ma diakona, intencje modlitwy może podawać z ambony usługujący świecki. Po każdym wezwaniu wszyscy przez pewien czas modlą się w milczeniu, po czym biskup z rękami rozłożonymi wypowiada modlitwę.

Wierni przez cały czas modlitwy mogą stać albo klęczeć179.

Przed modlitwą biskupa można według zwyczaju dodać wezwania diakona: Klęknijmy – Powstańmy, a także – po każdym wezwaniu – modlitwę w milczeniu w postawie klęczącej.

Adoracja Krzyża Świętego

321. Po modlitwie powszechnej odbywa się ukazanie i uroczysta adoracja Krzyża, według jednej z form podanych w mszale.

Pierwsza forma

Diakon z posługującymi udaje się do zakrystii, z której procesjonalnie przez kościół przynosi do prezbiterium Krzyż zasłonięty fioletowym welonem. Towarzyszą mu dwaj usługujący niosący zapalone świece. Biskup po zdjęciu mitry wstaje i wraz z diakonami asystującymi podchodzi do ołtarza. Bierze Krzyż, odsłania jego górną część i podnosząc go śpiewa wezwanie: Oto drzewo Krzyża. W śpiewie pomaga mu diakon lub – jeśli zachodzi potrzeba – schola. Wszyscy odpowiadają: Pójdźmy z pokłonem, po czym klękają na oba kolana i przez chwilę oddają cześć Krzyżowi. W tym czasie biskup trzyma wzniesiony Krzyż. Następnie biskup odsłania prawe ramię Krzyża i znowu podnosząc Krzyż śpiewa wezwanie: Oto drzewo Krzyża, po czym odbywa się wszystko jak poprzednio. Wreszcie odsłania Krzyż całkowicie, śpiewa po raz trzeci wezwanie: Oto drzewo Krzyża i wszystko odbywa się jak za pierwszym razem.

W towarzystwie dwóch usługujących, którzy niosą zapalone świece, diakon zanosi Krzyż na miejsce między prezbiterium i nawą lub na inne odpowiednie miejsce. Krzyż przekazuje usługującym, którzy go podtrzymują; świece zaś stawia się po obu stronach Krzyża180.

Druga forma

Biskup, bez mitry, stoi przy katedrze. Diakon z usługującymi udaje się do drzwi kościoła. Tu bierze niezasłonięty Krzyż; usługujący zaś biorą zapalone świece. Odbywa się procesja przez kościół do prezbiterium. W pobliżu wejścia, pośrodku kościoła i przy wejściu do prezbiterium, diakon niosący Krzyż zatrzymuje się, podnosi go i śpiewa wezwanie: Oto drzewo Krzyża. Wszyscy mu odpowiadają: Pójdźmy z pokłonem. Po każdej odpowiedzi, gdy biskup stoi, wszyscy klękają i przez chwilę oddają w milczeniu cześć Krzyżowi. Następnie diakon zanosi Krzyż na miejsce między prezbiterium i nawą lub na inne odpowiednie miejsce, jak to wyżej podano; świece zaś stawia się po obu stronach Krzyża181.

322. Pierwszy do adoracji Krzyża przystępuje sam biskup celebrujący, który według uznania zdejmuje ornat oraz buty i z odkrytą głową (bez piuski) przyklęka przed Krzyżem, i całuje go. Następnie wraca do katedry – ubiera ornat oraz buty – i siada, lecz nie otrzymuje mitry. Po biskupie diakoni, prezbiterzy i wierni podchodzą procesjonalnie do Krzyża i oddają mu cześć przez zwykłe przyklęknięcie lub poprzez inny znak, zgodny z miejscowym zwyczajem, np. całując Krzyż.

W czasie adoracji wykonuje się antyfonę Wielbimy Krzyż Twój, Panie Jezu, aklamację Święty Boże na przemian ze zwrotkami pieśni Ludu, mój ludu, hymn Krzyżu święty lub inne odpowiednie śpiewy. Ci, którzy złożyli cześć Krzyżowi, siadają na swoich miejscach182.

W zależności od miejscowych warunków lub tradycji ludowych oraz ze względów duszpasterskich może wykonać sekwencję Stała Matka, według Graduału rzymskiego, albo inny stosowny śpiew ku czci Matki Bożej Bolesnej.

323. Adoruje się tylko jeden Krzyż. Jeżeli z powodu wielkiej liczby uczestników liturgii nie wszyscy mogą podejść do Krzyża i oddać mu cześć, obrzęd adoracji można sprawować w następujący sposób: gdy część wiernych odda cześć Krzyżowi, biskup bierze go od diakona, staje pośrodku przed ołtarzem i w krótkich słowach zachęca zgromadzonych do adoracji. Następnie podnosi Krzyż i tak go trzyma przez pewien czas, wierni zaś oddają wtedy cześć Krzyżowi w milczeniu183.

Komunia Święta

324. Po zakończeniu adoracji diakon zanosi Krzyż na swoje miejsce przy ołtarzu, biskup zaś wraca do katedry. Świeczniki z płonącymi świecami umieszcza się na ołtarzu lub w pobliżu Krzyża. Ołtarz nakrywa się obrusem oraz umieszcza na nim korporał i mszał184.

325. Diakon okryty białym welonem naramiennym przynosi Najświętszy Sakrament krótszą drogą, z miejsca przechowania do ołtarza. Dwaj usługujący towarzyszą diakonowi, niosąc przy Najświętszym Sakramencie zapalone świece, które stawiają na ołtarzu lub obok niego.

W tym czasie biskup i wszyscy obecni stoją w milczeniu185.

326. Gdy diakon postawi na ołtarzu puszkę z Najświętszym Sakramentem i odkryje ją, biskup podchodzi wraz z diakonami, przyklęka i staje przy ołtarzu. Mając ręce złożone, wygłasza wezwanie: Pouczeni przez Zbawiciela, po czym rozkłada ręce i razem z ludem odmawia Modlitwę Pańską. Następnie, z rozłożonymi rękami, sam biskup mówi dalej: Wybaw nas, Panie. Pod koniec embolizmu składa ręce, a lud kończy modlitwę aklamacją: Bo Twoje jest królestwo. Biskup, ze złożonymi rękami, mówi cicho: Panie Jezu Chryste. Biskup przyklęka, bierze małą Hostię i trzymając ją nieco podniesioną nad pateną, zwrócony do ludu mówi: Oto Baranek Boży, i razem z ludem dodaje: Panie, nie jestem godzien. Biskup zwrócony do ołtarza, z czcią przyjmuje Ciało Chrystusa. Następuje rozdawanie Komunii Świętej. W czasie Komunii można wykonać Psalm 22 (21) lub inne odpowiednie śpiewy186.

327. Jeśli biskup uczestniczył w liturgii, ale jej nie celebrował, wypada, aby po adoracji Krzyża nałożył na rokietę czerwoną stułę i kapę oraz przewodniczył obrzędowi Komunii Świętej.

Jeśli tego nie czyni, na czas obrzędu Komunii wkłada stułę i po Komunii celebransa sam przyjmuje przy ołtarzu Ciało Pańskie.

328. Gdy wierni przyjmą Komunię, puszkę z Najświętszym Sakramentem umieszcza się w tabernakulum albo pozostawia na ołtarzu. Diakon okryty białym welonem naramiennym może też od razu zanieść puszkę do tabernakulum w Grobie Pańskim187.

329. Po Komunii można zachować przez pewien czas święte milczenie, po czym biskup wypowiada modlitwę po Komunii188.

Procesja do Grobu Pańskiego

330. Zgodnie z wielowiekową tradycją, w Wielki Piątek po ukończeniu liturgii Męki Pańskiej, przenosi się Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego i wystawia do adoracji.

W kaplicy Grobu Pańskiego powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem. Monstrancję, okrytą welonem, można wystawić na ołtarzu lub na tronie, który winien być umieszczony blisko ołtarza. Wszystkie elementy dekoracyjne i światła powinny kierować uwagę wiernych na Najświętszy Sakrament, który jest Pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, a nie na figurę Chrystusa leżącego w grobie189.

331. Po modlitwie po Komunii biskup klęka przed ołtarzem. Diakon wystawia Najświętszy Sakrament na ołtarzu w monstrancji, którą się okrywa przezroczystym białym welonem. Biskup wstaje, nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Następnie klęka i okadza Najświętszy Sakrament, po czym wstaje i otrzymuje biały welon naramienny.

Teraz formuje się procesja do Grobu Pańskiego, w której idą: akolita lub ministrant z krzyżem, między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece; pozostali posługujący, diakoni, prezbiterzy; ministrant z dymiącą kadzielnicą, biskup, niosący monstrancję z Najświętszym Sakramentem; dwaj diakoni asystujący; usługujący do księgi i mitry.

W czasie procesji śpiewa się pieśń o Męce Pańskiej, np. Jezu Chryste, Panie miły albo Odszedł Pasterz od nas190.

332. Po przyjściu do Grobu Pańskiego diakon wystawia Najświętszy Sakrament na przygotowanym tronie. Biskup klęcząc okadza Najświętszy Sakrament; po chwili milczenia wstaje i wypowiada modlitwę: Panie Jezu Chryste, nasze zmartwychwstanie i życie. Po krótkiej adoracji w ciszy wstaje z posługującymi, razem przyklękają i po nałożeniu piuski oraz mitry, wracają do zakrystii w porządku, w jakim przyszli.

Po zakończeniu liturgii Męki Pańskiej obnaża się ołtarz w prezbiterium zostawiając jednak na nim Krzyż z dwoma lub czterema świecznikami.

Adoracja Najświętszego Sakramentu w Grobie Pańskim trwa aż do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej191.

Obrzędy zakończenia

333. Jeśli nie jest przewidziana procesja do Grobu Pańskiego, bezpośrednio po modlitwie po Komunii biskup odsyła lud. Zwrócony do ludu, wyciąga nad nim ręce i wypowiada modlitwę: Panie, nasz Boże. Wszyscy odpowiadają: Amen192.

334. Wszyscy przyklękają przed Krzyżem, po czym biskup otrzymuje piuskę oraz mitrę. Posługujący i biskup w milczeniu wracają do zakrystii w porządku, w jakim przyszli193.

Rozdział XI

Wielka Sobota

335. W Wielką Sobotę Kościół trwa przy Grobie Pańskim, rozważając mękę i śmierć Chrystusa oraz Jego zstąpienie do otchłani (por. 1 P 3, 19), a także modli się i zachowuje post w oczekiwaniu na Jego zmartwychwstanie.

336. We wspólnotach Kościoła w Polsce odbywa się w Wielką Sobotę błogosławieństwo pokarmów wielkanocnych. Należy je poprzedzać odpowiednią katechezą i wspólną adoracją przy Grobie Pańskim.

337. Komunii Świętej można udzielać tylko w formie Wiatyku.

338. Przed rozpoczęciem Wigilii Paschalnej należy zakończyć adorację przy Grobie Pańskim. Kapłan lub diakon, ubrany w komżę i stułę, intonuje krótki śpiew na cześć Najświętszego Sakramentu, następnie wyjmuje Hostię z monstrancji i chowa ją w tabernakulum Grobu Pańskiego. Na figurę Chrystusa leżącego w grobie kładzie się białą zasłonę, a w Grobie Pańskim ustawia się figurę Chrystusa Zmartwychwstałego.

Po schowaniu Najświętszego Sakramentu wygasza się światła, z wyjątkiem wiecznej lampki albo dwóch świec. Po Wigilii Paschalnej, jeśli wznawia się adorację, znowu zapala się światło w Grobie Pańskim194.

Rozdział XII

Okres Wielkanocy

Wigilia Paschalna

Wprowadzenie

339. Zgodnie z najstarszą tradycją ta noc powinna być czuwaniem na cześć Pana (Wj 12, 42). Wigilia celebrowana tej nocy, upamiętniająca ową świętą noc, w którą Pan Jezus zmartwychwstał, uważana jest za "matkę wszystkich świętych wigilii"195. Podczas tej Wigilii Kościół czuwając oczekuje zmartwychwstania Chrystusa i uobecnia je w sakramentach chrześcijańskiego wtajemniczenia.

340. Wszystkie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc, a należy je zakończyć przed świtem niedzieli196.

341. Skoro celebracja Wigilii Paschalnej jest najważniejszą i najbardziej wzniosłą uroczystością roku liturgicznego, niech biskup nie zaniecha, aby osobiście ją sprawować.

342. Msza Święta Wigilii jest Mszą paschalną Niedzieli Zmartwychwstania. Kto celebruje lub koncelebruje Mszę nocną, może celebrować lub koncelebrować drugą Mszę w ciągu dnia Paschy197.

343. Oprócz tego, co jest potrzebne do sprawowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować:

a) do błogosławieństwa ognia:

− ognisko (w miejscu poza kościołem, gdzie lud się gromadzi);

− paschał;

− (pięć symbolicznych gwoździ i rylec);

− świecę lub knot do zapalenia paschału od nowego ognia;

− latarkę do oświetlenia tekstów, które ma wypowiadać biskup;

− świece dla uczestników Wigilii;

− (szczypce do napełnienia kadzielnicy węglami rozżarzonymi w nowym ogniu).

b) do śpiewu orędzia:

− ustawiony obok ambony świecznik pod paschał;

− jeśli świecznik nie może być ustawiony obok ambony, pulpit obok paschału dla diakona lub kantora198, mającego śpiewać orędzie;

c) do liturgii chrzcielnej:

− naczynie z wodą;

− jeśli są sprawowane sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia: (olej katechumenów), krzyżmo święte, świece chrzcielne; Rytuał rzymski z tekstami obrzędów chrztu.

Wygasza się światła w kościele.

Błogosławieństwo ognia i przygotowanie paschału

344. Przed rozpoczęciem Wigilii, w zakrystii lub w innym stosownym miejscu, biskup, koncelebransi i diakoni ubierają białe szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej199.

345. Biskup w mitrze i z pastorałem, wraz z koncelebransami, duchowieństwem i posługującymi, udaje się na miejsce zgromadzenia ludu, aby pobłogosławić ogień. Jeden z usługujących niesie paschał, a inny tacę z pięcioma gwoźdźmi, rylcem i knotem do zapalenia paschału. Nie niesie się krzyża procesyjnego i świec. Ktoś z usługujących niesie kadzielnicę (bez rozżarzonych węgli).

346. Po oddaniu pastorału i zdjęciu mitry, biskup stojąc zwrócony do wiernych, wykonuje znak krzyża i mówi: W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego. Wszyscy żegnają się i odpowiadają: Amen. Biskup pozdrawia lud słowami: Pokój z wami lub innymi, a wszyscy odpowiadają: I z duchem twoim. Następnie diakon lub jeden z koncelebransów krótko wprowadza wiernych w liturgię Wigilii słowami podanymi w mszale: Drodzy bracia i siostry albo podobnymi do nich200.

347. Biskup mając ręce złożone, mówi: Módlmy się. Po chwili milczenia rozkłada ręce i wypowiada modlitwę: Boże, Ty przez swojego Syna, na zakończenie której wszyscy odpowiadają: Amen. Biskup otrzymuje mitrę i przy pomocy diakona zapala paschał od nowego ognia, mówiąc: Niech światło Chrystusa chwalebnie zmartwychwstałego. (Jeden z usługujących bierze z ognia zapalone węgielki i wkłada je do kadzielnicy)201.

348. Jeśli ze względu na mentalność ludu wydaje się właściwe, aby symbolami podkreślić godność i znaczenie paschału, można to uczynić w sposób niżej podany. Po błogosławieństwie nowego ognia staje przed biskupem usługujący, który trzyma paschał. Biskup, stojąc w mitrze, znaczy rylcem na paschale krzyż, nad krzyżem grecką literę Alfa, pod krzyżem literę Omega, zaś między ramionami krzyża cztery cyfry bieżącego roku. W tym czasie mówi: Chrystus wczoraj i dziś. Po nakreśleniu krzyża i innych znaków, biskup może umieścić w paschale pięć symbolicznych gwoździ, w formie krzyża, mówiąc przy tym: Przez swoje święte rany. Teraz biskup zapala paschał od nowego ognia i mówi: Niech światło Chrystusa chwalebnie zmartwychwstałego.

Można wykonać wszystkie wymienione gesty lub tylko niektóre, zależnie od miejscowych warunków i duszpasterskich okoliczności. Konferencja Episkopatu może ustanowić inne formy bardziej odpowiadające mentalności narodu202.

Procesja

349. Po zapaleniu paschału biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Następnie diakon bierze paschał od usługującego.

350. Wyrusza procesja do kościoła. Na czele idzie usługujący z dymiącą kadzielnicą. Za nim diakon (lub prezbiter) niosący paschał, potem usługujący, który niesie pastorał, za nim biskup z asystującymi mu diakonami, koncelebransi, duchowieństwo, inni usługujący i lud. Wszyscy niosą niezapalone świece.

Przy drzwiach kościoła diakon zatrzymuje się, podnosi paschał i śpiewa: Światło Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Biskup zapala swoją świecę od płomienia paschału.

Diakon przechodzi na środek kościoła, zatrzymuje się, podnosi paschał i śpiewa po raz drugi: Światło Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Wszyscy zapalają świece od płomienia paschału, podając sobie światło.

Gdy diakon przyjdzie przed ołtarz, stojąc zwrócony do ludu śpiewa po raz trzeci: Światło Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Diakon umieszcza paschał na przygotowanym wielkim świeczniku obok ambony lub pośrodku prezbiterium. Teraz zapala się wszystkie światła w kościele, z wyjątkiem świec ołtarzowych203.

Orędzie Paschalne

351. Po przyjściu do ołtarza biskup udaje się do katedry, oddaje świecę diakonowi i siada, mając mitrę na głowie. Następnie nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, jak przed Ewangelią podczas Mszy Świętej. Diakon zbliża się do biskupa i pochylony, prosi go o błogosławieństwo. Biskup udziela błogosławieństwa, mówiąc półgłosem: Niech Pan będzie w sercu twoim i na twoich ustach, abyś godnie głosił Jego orędzie paschalne. Wykonując nad pochylonym diakonem znak krzyża, dodaje: w imię Ojca, i Syna + i Ducha Świętego. Diakon prostuje się i żegna, odpowiadając: Amen204.

352. Biskup zdejmuje mitrę i wstaje, po czym słucha orędzia, trzymając w ręku zapaloną świecę.

Wszyscy również stoją, trzymając w rękach zapalone świece.

Diakon okadza najpierw księgę, a potem paschał i stojąc na ambonie albo przy pulpicie, śpiewa orędzie paschalne205.

Liturgia słowa

353. Po zakończeniu orędzia paschalnego wszyscy gaszą świece i siadają. Przed rozpoczęciem czytań biskup, siedząc w mitrze, zwraca się do ludu z krótką zachętą wprowadzającą do liturgii słowa. Może jednak powierzyć to zadanie diakonowi lub jednemu z koncelebransów. Mogą oni posłużyć się tekstem podanym w mszale: Drodzy bracia i siostry albo ująć zachętę w innych słowach206.

354. Na tę Wigilię, która jest matką wszystkich wigilii, lekcjonarz podaje dziewięć czytań z Pisma Świętego: siedem ze Starego i dwa z Nowego Testamentu (Epistoła i Ewangelia). Wszędzie, gdzie to jest możliwe należy je odczytać, aby zachować istotne znaczenie Wigilii, która wymaga dłuższego trwania. Jeśli wymagają tego okoliczności duszpasterskie, można zmniejszyć liczbę czytań ze Starego Testamentu. Należy zawsze pamiętać o tym, że czytanie słowa Bożego stanowi podstawową część Wigilii Paschalnej. Powinny więc być przynajmniej trzy czytania ze Starego Testamentu, z Prawa i Proroków oraz śpiewane odpowiednie psalmy responsoryjne. Nigdy jednak nie wolno opuścić czytania z 14 rozdziału Księgi Wyjścia z jego kantykiem207.

355. Wszyscy siedzą i słuchają. Lektor udaje się na ambonę i wykonuje pierwsze czytanie. Potem psałterzysta lub kantor śpiewa psalm, a lud powtarza refren. Następnie wszyscy wstają. Po zdjęciu mitry biskup wstaje i z rękami złożonymi mówi: Módlmy się. Wszyscy przez pewien czas modlą się w ciszy. Potem biskup rozkłada ręce i wypowiada modlitwę odpowiadającą usłyszanemu czytaniu, a wszyscy odpowiadają: Amen. Psalm responsoryjny można zastąpić chwilą świętego milczenia. W takim przypadku nie zachowuje się ciszy po wezwaniu: Módlmy się. Taki jest porządek czynności po każdym czytaniu ze Starego Testamentu208.

356. Po ostatnim czytaniu ze Starego Testamentu oraz po psalmie responsoryjnym i modlitwie, która po nim następuje, zapala się świece ołtarzowe. Następnie biskup uroczyście intonuje hymn Chwała na wysokości, który podejmują wszyscy. Zgodnie z miejscowym zwyczajem w czasie śpiewu biją dzwony209.

357. Po skończeniu hymnu biskup wypowiada kolektę: Boże, Ty sprawiasz, że ta najświętsza noc.

358. Biskup siada i otrzymuje mitrę. Wszyscy siadają, a lektor wykonuje czytanie z Listu Apostoła210.

359. Po czytaniu z Listu Apostoła, zależnie od uznania i jeśli jest taki miejscowy zwyczaj, jeden z diakonów albo lektor podchodzi do biskupa i mówi: Czcigodny Ojcze, zwiastuję ci wielką radość, rozpoczynamy śpiew wielkanocnego Alleluja.

Po tym oznajmieniu – albo, jeśli ono się nie odbywa, bezpośrednio po czytaniu z Listu Apostoła – wszyscy wstają. Biskup po zdjęciu mitry wstaje i uroczyście intonuje Alleluja. Śpiewa tę aklamację trzykrotnie, za każdym razem podnosząc ton. Jeśli trzeba, pomaga mu jeden z diakonów lub koncelebransów. Za każdym razem wszyscy powtarzają aklamację w tej samej tonacji.

Następnie psałterzysta śpiewa Psalm 118 (117), a lud powtarza refren Alleluja211.

360. Biskup siada, nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, a następnie błogosławi diakona przed Ewangelią jak zwykle. Na Ewangelię nie przynosi się świeczników, lecz tylko kadzielnicę212.

361. Po Ewangelii należy wygłosić homilię, po której rozpoczyna się liturgia chrzcielna213.

Liturgia chrzcielna

362. Ze wszech miar wypada, aby sam biskup sprawował w Wigilię Paschalną sakramenty chrztu i bierzmowania214.

363. Liturgię chrzcielną sprawuje się przy chrzcielnicy albo w prezbiterium. Jeśli zgodnie ze starożytną tradycją kaplica chrzcielna (baptysterium) znajduje się poza budynkiem kościoła, należy się do niej udać na sprawowanie liturgii chrzcielnej215.

364. Najpierw wzywa się katechumenów, jeśli są. Przyprowadzają ich chrzestni, a jeśli chrzci się dzieci, przed zgromadzony Kościół przynoszą je rodzice i chrzestni216.

365. Teraz, jeśli ma nastąpić procesja do baptysterium lub do chrzcielnicy, urządza się ją w następujący sposób: na początku idzie usługujący z paschałem, za nim idą kandydaci do chrztu z chrzestnymi, inni usługujący, diakoni, koncelebransi oraz biskup w mitrze i z pastorałem, a za nim asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi, mitry i pastorału. Podczas procesji śpiewa się litanię. Po zakończeniu litanii biskup oddaje pastorał i zdejmuje mitrę oraz wygłasza zachętę: Najmilsi, wspólną modlitwą wspierajmy217.

366. Jeżeli liturgia chrzcielna odbywa się w prezbiterium, biskup po oddaniu pastorału i zdjęciu mitry wypowiada wprowadzającą zachętę: Najmilsi, wspólną modlitwą wspierajmy. Następnie dwaj kantorzy śpiewają litanię, podczas której wszyscy stoją – ponieważ rozpoczął się już okres Wielkanocy – i odpowiadają218.

367. Po skończeniu litanii i wypowiedzeniu zachęty (jak wyżej), biskup stojąc przy chrzcielnicy rozkłada ręce i błogosławi wodę, wypowiadając modlitwę: Boże, Ty niewidzialną mocą. Kiedy mówi: Prosimy Cię, Panie, niech przez Twojego Syna, może według uznania raz lub trzy razy wstawić paschał do wody, jak to jest podane w mszale219. Po modlitwie i odpowiedzi: Amen lud wykonuje aklamację Chwała Ojcu.

368. Po błogosławieństwie wody i aklamacji ludu, biskup siada, otrzymuje mitrę i pastorał. Następnie od wybranych przyjmuje wyrzeczenie się szatana i wyznanie wiary. Z dorosłymi prowadzi dialog według rytuału: Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych220, z rodzicami zaś i chrzestnymi dzieci według rytuału: Obrzędy chrztu dzieci221.

369. W krajach, w których używany jest olej katechumenów, jeśli namaszczenie nim nie odbyło się wcześniej, podczas obrzędów bezpośrednio przygotowujących, dokonuje go biskup teraz według rytuału: Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Jeśli trzeba, pomagają mu w tym prezbiterzy222.

370. Następnie chrzestni wymieniają kolejno imię każdego z dorosłych kandydatów do chrztu. Biskup od każdego z nich przyjmuje wyznanie wiary według rytuału: Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych223. Jeśli zaś chodzi o dzieci, biskup przyjmuje potrójne wyznanie wiary od wszystkich razem, rodziców i chrzestnych, jak podano w rytuale: Obrzędy chrztu dzieci224.

371. Po przyjęciu przyrzeczeń biskup oddaje pastorał, wstaje i udziela chrztu wybranym – jeśli trzeba, wspomagany przez prezbiterów i diakonów – jak to podano w rytuale: Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych225 i Obrzędy chrztu dzieci226.

372. Biskup ponownie siada. Prezbiterzy namaszczają dzieci olejem krzyżma, mówiąc: Bóg wszechmogący. Wszystkim nowo ochrzczonym, zarówno dorosłym jak i dzieciom, biskup nakłada białą szatę, mówiąc: N. i N. staliście się nowym stworzeniem227. Następnie biskup lub diakon przyjmuje z rąk usługującego paschał i mówi: Podejdźcie, ojcowie i matki chrzestne. Chrzestni zapalają świecę od paschału i podają ją nowo ochrzczonym, po czym biskup mówi: Staliście się światłem w Chrystusie. W obrzędzie chrztu dzieci opuszcza się podanie zapalonej świecy, jak zaznaczono w rytuale 228.

373. Po obmyciu chrzcielnym i spełnieniu obrzędów wyjaśniających, jeśli chrzest i obrzędy wyjaśniające miały miejsce poza prezbiterium, następuje powrót do prezbiterium w uporządkowanej procesji tak, że nowo ochrzczeni albo chrzestni lub rodzice niosą zapalone świece. W tym czasie wykonuje się kantyk chrzcielny Widziałem wodę lub inny odpowiedni śpiew229.

374. Jeśli chrzest przyjmują dorośli, biskup natychmiast udziela im sakramentu bierzmowania w prezbiterium, zachowując przepisy podane w rytuale: Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych230.

Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych

375. Gdy zakończą się obrzędy chrztu i bierzmowania – lub jeśli żadnego z nich nie było, po błogosławieństwie wody – biskup stojąc w mitrze wobec ludu, przyjmuje od wiernych, którzy stoją i trzymają w rękach zapalone świece, odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych 231.

376. Po odnowieniu przyrzeczeń chrzcielnych biskup, w mitrze, kropi lud wodą pobłogosławioną, według uznania przechodząc przez środek kościoła. Jeśli trzeba, pomagają mu w tym prezbiterzy. W tym czasie wszyscy wykonują antyfonę Widziałem wodę lub inny śpiew związany treściowo z sakramentem chrztu232.

Jednocześnie wprowadza się nowo ochrzczonych na miejsca przeznaczone dla nich między wiernymi.

Jeśli błogosławieństwo wody chrzcielnej nie odbywa się w baptysterium, usługujący odnoszą naczynie z wodą pobłogosławioną do chrzcielnicy.

Po pokropieniu wiernych biskup wraca do katedry. Opuszcza się wyznanie wiary. Biskup po zdjęciu mitry rozpoczyna modlitwę powszechną, w której nowo ochrzczeni uczestniczą po raz pierwszy233.

Liturgia eucharystyczna

377. Rozpoczyna się liturgia eucharystyczna, którą sprawuje się według porządku Mszy wspólnotowej.

Wypada, aby chleb i wino przynieśli do ołtarza nowo ochrzczeni albo, jeśli są to dzieci, ich rodzice lub chrzestni234.

W Modlitwie eucharystycznej wspomina się tajemnicę dnia oraz nowo ochrzczonych i chrzestnych, z zastosowaniem formuł podanych w mszale i rytuale przy poszczególnych Modlitwach eucharystycznych235.

Przed Komunią Świętą, to jest przed wezwaniem: Oto Baranek Boży, biskup może krótko przypomnieć nowo ochrzczonym o bezcennej wartości misterium Eucharystii, która jest szczytem wtajemniczenia i centrum całego życia chrześcijańskiego.

Wypada, aby wszyscy wierni otrzymali Komunię Świętą pod obiema postaciami, a jeśli jest to niemożliwe, przynajmniej nowo ochrzczeni, ich chrzestni, rodzice, krewni oraz katecheci.

Niech biskup, udzielając błogosławieństwa na zakończenie Mszy Świętej, posłuży się formułą błogosławieństwa uroczystego, podaną w mszale na Mszę Wigilii Paschalnej236 albo stosownie do okoliczności, formułą końcowego błogosławieństwa z obrzędu chrztu dorosłych lub dzieci237.

Na rozesłanie ludu diakon dodaje podwójną aklamację Alleluja do zwykłej formuły: Idźcie w pokoju Chrystusa. Wierni dodają podwójne Alleluja do odpowiedzi: Bogu niech będą dzięki238.

Obrzędy zakończenia opuszcza się, jeżeli następuje procesja.

Procesja rezurekcyjna

378. Procesja rezurekcyjna jest uroczystym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstałego. Zależnie od tradycji i miejscowych warunków procesję rezurekcyjną można odprawić w nocy po Wigilii Paschalnej albo rano przed pierwszą Mszą Świętą. Kapłani, którzy koncelebrują Mszę Świętą, są ubrani w ornaty. Inni mogą włożyć białe kapy, a diakoni białe dalmatyki239.

Procesja rezurekcyjna po Wigilii Paschalnej

379. Jeżeli procesję odprawia się po Wigilii Paschalnej, na końcu Mszy opuszcza się pozdrowienie, błogosławieństwo i formułę rozesłania wiernych. Bezpośrednio po modlitwie po Komunii duchowieństwo i posługujący udają się do Grobu Pańskiego.

Po przybyciu biskup oddaje pastorał i zdejmuje mitrę. Wszyscy klękają, a diakon lub jeden z prezbiterów wystawia Najświętszy Sakrament, po czym biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, a następnie okadza monstrancję. W tym czasie wykonuje się uroczysty śpiew ku czci Chrystusa zmartwychwstałego. Biskup wstaje i zwrócony do wiernych poucza ich o znaczeniu procesji słowami podanymi w mszale: W czasie Wigilii Wielkanocnej lub podobnymi. Może też zlecić wygłoszenie pouczenia diakonowi lub komentatorowi240.

380. Biskup otrzymuje biały welon naramienny i bierze monstrancję z Najświętszym Sakramentem, podaną przez diakona lub jednego z prezbiterów. Wyrusza procesja ze śpiewem Wesoły nam dzień lub innej pieśni wielkanocnej.

Na czele procesji idzie akolita lub ministrant z krzyżem przyozdobionym czerwoną stułą, między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece. Jeśli jest taki zwyczaj, jeden z usługujących niesie figurę Zmartwychwstałego. Za krzyżem niesione są figury, obrazy i sztandary, zgodnie z miejscowymi zwyczajami. Na końcu idą posługujący, duchowieństwo, diakoni i koncelebransi, usługujący, który niesie pastorał biskupa, dwaj ministranci z dymiącymi kadzielnicami, biskup niosący Najświętszy Sakrament, a nieco w tyle za nim dwaj diakoni asystujący oraz usługujący do księgi i mitry. Jeśli to możliwe, procesja wychodzi na zewnątrz i okrąża kościół raz lub trzy razy.

Jeśli biskup nie niesie Najświętszego Sakramentu, idzie w procesji bezpośrednio przed kapłanem niosącym monstrancję. Jest ubrany w szaty liturgiczne albo strój chórowy; bez nakrycia głowy, z pastorałem w ręku.

Po powrocie procesji do prezbiterium krzyż ustawia się obok ołtarza, chyba że jest tam już inny krzyż. Figurę należy ustawić w odpowiednim miejscu, ale nie na ołtarzu. Biskup oddaje monstrancję diakonowi lub jednemu z prezbiterów, który stawia ją na ołtarzu. Następuje hymn Ciebie, Boga, wysławiamy. Po ukończeniu hymnu biskup śpiewa: Niebo i ziemia się cieszą. Alleluja. Wszyscy odpowiadają: Ze zmartwychwstania Twojego, Chryste. Alleluja. Następnie biskup wypowiada modlitwę: Boże, Ty przez wielkanocną ofiarę241.

381. Biskup błogosławi wiernych Najświętszym Sakramentem. Następnie diakon lub prezbiter umieszcza Hostię w kustodii i chowa Ją do tabernakulum. Na zakończenie wykonuje się wielkanocną antyfonę do Najświętszej Maryi Panny242.

Posługujący i biskup przyklękają przed Najświętszym Sakramentem – jeśli tabernakulum znajduje się w prezbiterium – albo wykonują ukłon przed ołtarzem i wracają do zakrystii w zwykłym porządku.

Procesja rezurekcyjna rano

382. Jeżeli procesja rezurekcyjna odbywa się w Wielką Niedzielę rano, po Wigilii Paschalnej można wystawić Najświętszy Sakrament na pozostałą część nocy albo na kilka godzin porannych przed procesją. Monstrancji z Najświętszym Sakramentem nie okrywa się już welonem. W czasie adoracji można zachować modlitewną ciszę, odmawiać chwalebną część różańca albo śpiewać pieśni wielkanocne i eucharystyczne. Nie wolno śpiewać pieśni ku czci męki Pańskiej243.

383. O oznaczonej godzinie biskup, duchowieństwo i posługujący udają się do Grobu Pańskiego. W tym czasie chór lub wierni mogą wykonać antyfonę Chrystus prawdziwie zmartwychwstał lub inny uroczysty śpiew na cześć Chrystusa zmartwychwstałego.

Po przybyciu biskup oddaje pastorał i zdejmuje mitrę. Wszyscy klękają i przez krótką chwilę adorują Najświętszy Sakrament. Biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, a następnie okadza monstrancję. Następnie biskup wstaje i zwrócony do wiernych poucza ich o znaczeniu procesji słowami podanymi w mszale: W czasie Wigilii Wielkanocnej lub podobnymi. Może też zlecić wygłoszenie pouczenia diakonowi lub komentatorowi244.

384. Następnie biskup otrzymuje biały welon naramienny i bierze monstrancję. Wyrusza procesja w porządku opisanym wyżej, w numerze 380.

Po powrocie procesji do prezbiterium biskup oddaje monstrancję diakonowi lub jednemu z prezbiterów, który stawia ją na ołtarzu. Następuje śpiew Przez Twoje święte zmartwychpowstanie albo Przed tak wielkim Sakramentem. W tym czasie biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, a następnie okadza Najświętszy Sakrament. Po zakończeniu śpiewu mówi: Niebo i ziemia się cieszą. Alleluja, a wszyscy odpowiadają: Ze zmartwychwstania Twojego, Chryste. Alleluja. Biskup wypowiada modlitwę: Boże, Ty przez wielkanocną ofiarę245.

385. Biskup błogosławi wiernych Najświętszym Sakramentem. Następnie diakon lub prezbiter umieszcza Hostię w kustodii i chowa Ją do tabernakulum.

386. We Mszy Świętej sprawowanej bezpośrednio po procesji rezurekcyjnej opuszcza się śpiew na wejście, akt pokuty i aklamację Panie, zmiłuj się nad nami. Biskup nakłada piuskę, udaje się do katedry i wprowadza wiernych do Mszy Świętej; może też zlecić to diakonowi lub komentatorowi. Śpiewa się hymn Chwała na wysokości, w czasie którego mogą bić dzwony. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle246.

387. Po rozdaniu Komunii wiernym śpiewa się hymn Ciebie, Boga, wysławiamy, po którym biskup wypowiada modlitwę po Komunii.

Niech biskup, udzielając błogosławieństwa na zakończenie Mszy Świętej, posłuży się formułą błogosławieństwa uroczystego, podaną w mszale247.

Na rozesłanie diakon dodaje podwójną aklamację Alleluja do zwykłej formuły: Idźcie w pokoju Chrystusa. Wierni dodają podwójne Alleluja do odpowiedzi: Bogu niech będą dzięki. Na zakończenie wykonuje się wielkanocną antyfonę do Najświętszej Maryi Panny.

ROZDZIAŁ XIII INNE OBCHODY OKRESU WIELKANOCY

388. Pięćdziesiąt dni od Niedzieli Zmartwychwstania do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego obchodzi się z wielką radością, jako jeden dzień świąteczny, co więcej, jako "wielką niedzielę"248.

Głównie w te dni śpiewa się Alleluja.

Tam gdzie istnieje należy zachować, a jeśli nie – wprowadzić tradycję sprawowania w dniu Paschy Nieszporów chrzcielnych, w których podczas śpiewu psalmów odbywa się procesja do chrzcielnicy.

389. Paschał zapala się na czas wszystkich uroczystszych celebracji liturgicznych tego okresu, tak Mszy jak Jutrzni i Nieszporów. Po dniu Pięćdziesiątnicy paschał przechowuje się z szacunkiem w kaplicy chrzcielnej. Zapala się go na czas sprawowania chrztu, by od niego zapalać świece nowo ochrzczonych249.

Przez cały okres Wielkanocy do udzielania chrztu używa się wody pobłogosławionej w noc paschalną250.

390. Osiem początkowych dni okresu Wielkanocy stanowi oktawę Wielkanocy. Obchodzi się je jako uroczystości Pańskie. Na rozesłanie wiernych we Mszy Świętej i w Liturgii godzin do formuły rozesłania dodaje się podwójne Alleluja. Na to wezwanie wierni odpowiadają: Bogu niech będą dzięki, alleluja, alleluja.

391. Tam, gdzie są nowo ochrzczeni, okres Wielkanocy, a zwłaszcza jego pierwszy tydzień, stanowi czas "mistagogii" neofitów. Cała wspólnota razem z nimi – przez rozważanie Ewangelii, uczestnictwo w Eucharystii i uczynki miłosierdzia – postępuje w głębszym poznaniu misterium paschalnego i usiłuje coraz lepiej urzeczywistniać je w praktyce życia. Szczególną rolę podczas "mistagogii" spełniają tzw. Msze z udziałem neofitów, czyli Msze niedziel Wielkanocy, ponieważ nowo ochrzczeni odnajdują w nich, zwłaszcza w roku "A", czytania odnoszące się szczególnie do nich, które są wyjaśniane w homilii251.

392. W czterdziestym dniu po uroczystości Paschy lub – tam gdzie nie obchodzi się tego dnia jako uroczystość nakazaną – w 7. Niedzielę Wielkanocy, świętuje się Wniebowstąpienie Pańskie. W dniu tym chrześcijanie wpatrują się w Chrystusa, który na oczach uczniów wzniósł się do nieba i zasiadł po prawicy Boga. Wyposażony w królewską władzę, przygotowuje ludziom królestwo niebieskie i pod koniec czasów ponownie przyjdzie.

393. Dni powszednie po Wniebowstąpieniu, aż do soboty przed Zesłaniem Ducha Świętego włącznie, przygotowują na przyjście Ducha Świętego Parakleta.

Ten święty czas pięćdziesięciu dni kończy się Niedzielą Pięćdziesiątnicy, w którą upamiętniamy zstąpienie daru Ducha Świętego na Apostołów, narodziny Kościoła oraz początek jego misji wśród ludzi różnych języków, ras i narodów. W tym dniu biskup zazwyczaj celebruje Mszę wspólnotową oraz przewodniczy Liturgii godzin, zwłaszcza Jutrzni i Nieszporom.

Po ostatniej Mszy Świętej odnosi się paschał do chrzcielnicy, usuwa czerwoną stułę z krzyża i zabiera z prezbiterium figurę Zmartwychwstałego, jeśli była tam umieszczona. Jeżeli jednak chrzcielnica znajduje się w prezbiterium, paschał należy schować i wystawiać go jedynie na chrzest.

Rozdział XIV

Okres zwykły

394. Oprócz okresów mających własny charakter zostaje trzydzieści trzy lub trzydzieści cztery tygodnie w ciągu cyklu rocznego, w które nie obchodzi się żadnej szczegółowej tajemnicy Chrystusa, lecz wspomina się misterium Chrystusa w jego pełni, zwłaszcza w niedziele. Ten czas nazywa się okresem zwykłym252.

395. Okres zwykły zaczyna się w poniedziałek, który następuje po święcie Chrztu Pańskiego i trwa do wtorku przed Wielkim Postem włącznie. Ponownie zaczyna się w poniedziałek po Niedzieli Zesłania Ducha Świętego i kończy się przed I Nieszporami 1. Niedzieli Adwentu253.

396. Niedziela jest pierwotnym dniem świątecznym oraz podstawą i rdzeniem całego roku liturgicznego. Dlatego biskup winien się starać, aby w niedziele okresu zwykłego, także wtedy gdy są obchodzone dni poświęcone szczególnej tematyce, była zachowana liturgia niedzielna, z uwzględnieniem przepisów podanych wyżej, w numerach 228 – 230.

397. Ze względu na dobro duchowe wiernych wolno przenieść na zwykłe niedziele obchody przypadające w tygodniu i drogie pobożności wiernych, jeżeli w Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych wyprzedzają niedzielę. Wszystkie Msze z udziałem wiernych można sprawować o uroczystości przeniesionej254.

Rozdział XV

Dni modlitw błagalnych i dni kwartalne

398. W dni modlitw błagalnych i dni kwartalne Kościół modli się do Boga w różnych potrzebach ludzi, zwłaszcza o dobre urodzaje i o błogosławieństwo w pracy, oraz publicznie składa Bogu dzięki255.

399. Aby dni modlitw błagalnych i dni kwartalne zostały dostosowane do potrzeb różnych krajów i ludów, Konferencje Episkopatu winny wyznaczyć termin oraz sposób ich obchodzenia. Kompetentna władza, biorąc pod uwagę miejscowe potrzeby, powinna ustalić, czy obchód ma trwać jeden dzień czy dłużej oraz jak często ma się powtarzać w ciągu roku256.

400. Wypada, aby biskup każdej diecezji, uwzględniając miejscowe warunki i zwyczaje, ustalił odpowiedni kształt liturgii dni modlitw błagalnych i dni kwartalnych. Winny one sprzyjać pełnieniu uczynków miłosierdzia, pogłębieniu pobożności Ludu Bożego i rozumieniu misteriów Chrystusa.

401. Na poszczególne dni należy wybrać spośród Mszy w różnych potrzebach formularz mszalny najbardziej odpowiadający intencjom modlitw257.

Rozdział XVI

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa

Wprowadzenie

402. Szczególnym upamiętnieniem ustanowienia Eucharystii jest Msza Wieczerzy Pańskiej celebrowana w Wielki Czwartek na pamiątkę uczty, którą Chrystus spożył przed swoją męką razem z uczniami, i w czasie której polecił im, aby Sakrament Jego Ciała i Krwi był sprawowany w Kościele.

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa jest coroczną, radosną i publiczną odpowiedzią Kościoła na polecenie Pana: "Czyńcie to na moją pamiątkę" (por. 1 Kor 11, 24n; Łk 22, 19). Zachęca się wiernych, aby z głęboką pobożnością wielbili ten zbawienny Sakrament; by świętowali wielkie dzieła Boże, jakich on jest znakiem i jakich dokonał Bóg przez misterium paschalne. Powinni uczyć się tak uczestniczyć w ofierze eucharystycznej, aby coraz pełniej żyć jej mocą, czcić obecność Chrystusa Pana w tym Sakramencie oraz składać Bogu dziękczynienie za Jego dobrodziejstwa258.

403. Przekazaną przez tradycję Kościoła formą obchodu tej uroczystości jest procesja, w której lud chrześcijański ze śpiewem i modlitwą podąża w uroczystym pochodzie po drogach i ulicach, składając publiczne świadectwo wiary i czci wobec Najświętszego Sakramentu.

Wypada aby tam, gdzie współczesne warunki na to pozwalają i procesja rzeczywiście może być wyrazem wspólnej wiary i uwielbienia, była ona zachowana. Jeżeli jakieś miasto jest bardzo duże i względy duszpasterskie za tym przemawiają, wolno za zgodą biskupa diecezji urządzić takie procesje w poszczególnych częściach miasta.

Biskup diecezji – uwzględniając współczesne warunki – powinien ocenić, czy jest stosowne, aby procesja się odbyła oraz określić jej czas, miejsce i porządek, tak by była sprawowana z godnością i bez pomniejszenia czci należnej Najświętszemu Sakramentowi.

Tam, gdzie w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa procesja nie może się odbyć, należy urządzić inną publiczną uroczystość dla całego miasta albo w poszczególnych jego częściach, w kościele katedralnym lub w innych dogodniejszych miejscach259.

Procesja eucharystyczna

404. Wypada, by procesja z Najświętszym Sakramentem odbywała się po Mszy Świętej, w czasie której konsekruje się hostię do procesji. Można również odbyć procesję po dłuższej publicznej adoracji, którą sprawuje się po Mszy Świętej260.

405. Oprócz tego, co jest potrzebne do sprawowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować:

a) w prezbiterium:

− na patenie hostię, która zostanie konsekrowana do procesji;

− monstrancję;

− biały welon naramienny;

− drugą kadzielnicę i łódkę;

b) w stosownym miejscu:

− kapy w kolorze białym lub świąteczne;

− księgę zawierającą teksty procesji;

− bursę z korporałem;

− pochodnie i świece;

− (baldachim).

406. Po modlitwie po Komunii opuszcza się obrzędy zakończenia i następuje procesja. Przewodniczy jej biskup ubrany w ornat – jak podczas Mszy Świętej – albo w białą kapę. Jeśli natomiast procesja nie następuje bezpośrednio po Mszy Świętej, biskup wkłada kapę261.

Wypada, aby kanonicy i prezbiterzy niekoncelebrujący byli ubrani w komżę włożoną na sutannę i w kapę.

407. Biskup wraz z diakonami klęka przed ołtarzem. Jeden z diakonów lub prezbiterów stawia monstrancję na ołtarzu i umieszcza w niej konsekrowaną Hostię.

408. Biskup nakłada kadzidło do obu kadzielnic i je błogosławi, po czym klęcząc przed ołtarzem i okadza Najświętszy Sakrament.

Następnie otrzymuje biały welon naramienny, podchodzi do ołtarza, przyklęka i przy pomocy diakona bierze monstrancję w obie ręce okryte welonem.

Teraz rozpoczyna się procesja: na czele idzie akolita lub ministrant z krzyżem między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece. Za krzyżem niesione są figury, obrazy i sztandary, zgodnie z miejscowymi zwyczajami. Na końcu idą posługujący, duchowieństwo, diakoni, którzy posługiwali podczas Mszy Świętej, prezbiterzy koncelebrujący, inni biskupi – jeśli są obecni – ubrani w kapę, usługujący, – który niesie pastorał biskupa, dwaj ministranci z dymiącymi kadzielnicami, biskup niosący Najświętszy Sakrament, a nieco z tyłu za nim dwaj diakoni asystujący oraz usługujący do księgi i mitry. Wszyscy niosą świece, obok zaś Najświętszego Sakramentu niesie się lampiony.

Jeśli jest taki miejscowy zwyczaj, nad biskupem niosącym Najświętszy Sakrament niesie się baldachim.

Jeśli biskup nie może nieść Najświętszego Sakramentu, idzie w procesji bezpośrednio przed kapłanem niosącym Najświętszy Sakrament. Jest ubrany w szaty liturgiczne, bez nakrycia głowy i z pastorałem w ręku. Idąc w procesji nie błogosławi wiernych.

Jeżeli w procesji uczestniczą inni biskupi, ubrani w strój chórowy, idą za Najświętszym Sakramentem, jak podano wyżej, w numerze 1116.

409. W odniesieniu do porządku przestrzeganego przez uczestników procesji oraz wystroju placów i ulic, należy zachować miejscowe zwyczaje.

Podczas drogi, jeżeli istnieje zwyczaj i przemawia za tym duchowe dobro wiernych, można urządzić krótką celebrację przy ołtarzu stacyjnym i udzielić błogosławieństwa eucharystycznego. Śpiewy i modlitwy winny być tak dobrane, aby wszyscy okazywali przez nie wiarę w Chrystusa i ku Niemu kierowali całą uwagę262.

Zgodnie z porządkiem procesji przyjętym w diecezjach polskich, przy drodze, którą ma przejść procesja, należy przygotować cztery ołtarze263. Na tych ołtarzach nie należy umieszczać wizerunków świętych, ale przyozdobić je symbolami eucharystycznymi i umieścić na nich okazały tron z korporałem do wystawienia Najświętszego Sakramentu oraz świeczniki ze świecami, zabezpieczonymi przed wiatrem. Jeżeli jest to potrzebne, należy przygotować aparaturę nagłaśniającą.

Po przyjściu procesji do ołtarza śpiewa się odpowiednią pieśń. W tym czasie umieszcza się Najświętszy Sakrament na tronie i okadza bez nakładania kadzidła. Śpiewy przed Ewangelią przy każdym z czterech ołtarzy wykonują kantorzy lub chór, a wszyscy powtarzają aklamację. Po odczytaniu Ewangelii można wygłosić krótką homilię. Po homilii lub bezpośrednio po Ewangelii odbywa się wspólna modlitwa: po wezwaniu wypowiedzianym przez celebransa wszyscy trzykrotnie śpiewają jedno z wezwań suplikacji. W tym czasie celebrans nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, po czym klęcząc okadza Najświętszy Sakrament. Następnie wstaje i wypowiada podaną w rytuale modlitwę. Jeżeli jest taki zwyczaj, celebrans błogosławi wiernych Najświętszym Sakramentem, po czym procesja udaje się do następnego ołtarza ze śpiewem odpowiedniej pieśni.

Przy następnych ołtarzach zachowuje się obrzędy wykonane przy pierwszym ołtarzu, zmieniają się jednak pieśni, czytania z Ewangelii i modlitwy.

410. Wypada, by procesja wyruszała z jednego kościoła i kierowała się do drugiego. Jeżeli jednak miejscowe warunki za tym przemawiają, może wrócić do tego kościoła, z którego wyszła264.

411. Gdy procesja przyjdzie do kościoła, posługujący i duchowieństwo po wejściu do prezbiterium udają się bezpośrednio na swoje miejsca. Kiedy biskup dojdzie do ołtarza, diakon z prawej strony bierze z rąk stojącego biskupa monstrancję z Najświętszym Sakramentem i stawia ją na ołtarzu. Teraz biskup wraz z diakonem klęka przed ołtarzem, a diakon zdejmuje z jego ramion welon.

Biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Następnie bierze kadzielnicę od diakona i razem z asystującymi diakonami wykonuje ukłon oraz trzema rzutami kadzielnicy okadza Najświętszy Sakrament. Ponownie wykonuje się ukłon przed Najświętszym Sakramentem i biskup oddaje kadzielnicę diakonowi.

Wszyscy wstają i śpiewają hymn Ciebie, Boga, wysławiamy. Pod koniec hymnu celebrans ponownie nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, po czym klęcząc okadza Najświętszy Sakrament.

Po zakończeniu śpiewu biskup wstaje i, mając ręce złożone, mówi: Módlmy się, po czym przez chwilę modli się w milczeniu. Jeśli trzeba, usługujący podchodzi do biskupa i trzyma przed nim otwartą księgę. Biskup rozkłada ręce i wypowiada modlitwę: Boże, nasz Ojcze, a wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup otrzymuje biały welon naramienny, przystępuje do ołtarza, przyklęka i przy pomocy diakona bierze monstrancję. Trzymając ją obiema rękami okrytymi welonem, zwraca się w stronę wiernych i wykonuje monstrancją znak krzyża, nic nie mówiąc.

Po błogosławieństwie diakon odbiera z rąk biskupa monstrancję i stawia ją na ołtarzu. Biskup i diakon przyklękają. Następnie, gdy biskup klęczy przed ołtarzem, diakon umieszcza Hostię w kustodii i przenosi ją do kaplicy przechowania265.

W tym czasie stosownie do okoliczności lud śpiewa jakąś aklamację lub pieśń. Powrót do zakrystii odbywa się jak zwykle.

Rozdział XVII

Wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych

412. Kościół składa za zmarłych eucharystyczną Ofiarę i modli się za nich nie tylko podczas obrzędów pogrzebu i w rocznicę śmierci, lecz także w dniu Wspomnienia wszystkich wiernych zmarłych, w którym co roku ogarnia wszystkie swoje dzieci spoczywające w Chrystusie. Stara się przyjść im ze skuteczną pomocą, przez wstawiennictwo u Boga, aby zostały włączone do wspólnoty zbawionych w niebie. Dzięki łączności wszystkich członków Chrystusa Kościół wyprasza duchową pomoc zmarłym, a żyjącym niesie pociechę płynącą z nadziei266.

413. Niech biskup, celebrując to wspomnienie, stara się umacniać nadzieję życia wiecznego w taki sposób, aby nie stwarzać wrażenia, że obcy mu jest sposób myślenia jego diecezjan oraz ich postępowanie wobec zmarłych, albo że je lekceważy. Niech więc, w odniesieniu do tradycji rodzinnych jak i do miejscowych zwyczajów, chętnie popiera to, co wartościowe; to zaś, co się wydaje przeciwne duchowi chrześcijańskiemu, niech stara się tak przekształcić, aby cześć oddawana zmarłym wyrażała wiarę w misterium paschalne i prawdziwego ducha ewangelicznego267.

414. Wypada, aby biskup w dniu Wspomnienia wszystkich wiernych zmarłych sprawował Mszę Świętą z udziałem wiernych w miejscach, w których zgodnie z miejscowym zwyczajem gromadzą się w tym dniu: w kościele lub na samym cmentarzu. Trzeba też, aby razem ze swoim Kościołem uczestniczył w zwyczajowych modlitwach wstawienniczych za zmarłych.

415. Na cmentarzu lub w kościołach, gdzie pogrzebane są ciała zmarłych albo u wejścia do miejsca przechowywania zwłok (conditorium) lub przy grobie biskupów, po Mszy Świętej może się odbyć pokropienie i okadzenie grobów, jak to zostało niżej podane.

416. Po modlitwie po Komunii biskup otrzymuje mitrę prostą, po czym on sam albo diakon lub jeden z koncelebransów, czy też ktoś z posługujących, może w krótkich słowach wyjaśnić wiernym obrzęd pokropienia sprawowany za zmarłych.

417. Podczas śpiewu zaczerpniętego z Obrzędów pogrzebu268 albo innej odpowiedniej pieśni, biskup w mitrze i z pastorałem podchodzi do grobów zmarłych. Po oddaniu pastorału kropi groby wodą pobłogosławioną i okadza je. Następnie, po zdjęciu mitry, wypowiada odpowiednią modlitwę spośród formuł podanych w Obrzędach pogrzebu269. Na koniec odbywa się rozesłanie wiernych jak zwykle.

418. Biskup, ubrany w fioletową kapę i mitrę prostą, może sprawować ten obrzęd także poza Mszą Świętą. W tym przypadku błogosławieństwo grobów odbywa się po liturgii słowa, którą sprawuje się w sposób przewidziany w obrzędzie pogrzebu270.

419. Podczas procesji sprawowanych 1 i 2 listopada należy zachować taki porządek, jaki przyjęty jest w Kościele lokalnym i podany w odpowiedniej agendzie liturgicznej; zarówno gdy chodzi o procesję z kościoła na cmentarz grzebalny, jak i na samym cmentarzu czy placu przykościelnym.

420. Obrzędu pokropienia i okadzenia grobów, opisanego wyżej, w numerach 416 – 418, nigdy nie można sprawować, jeżeli w grobach nie ma ciał zmarłych.

Przypisy

119 KL nr 102.

120 Por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nry 4-6.

121 Por. KL nr 106.

122 Por. Paweł VI, List Apostolski Motu proprio Mysterii paschalis, 14 lutego 1969: AAS 61 (1969) s. 223-224; także: Pius XII, Encyklika Mediator Dei, 20 listopada 1947: AAS 39 (1947) s. 580.

123 Por. KL nr 108; por. także Pius XII, Encyklika Mediator Dei, 20 listopada 1947: AAS 39 (1947) s. 577.

124 KL nr 13; por. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania, Poznań 2003.

125 Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 32.

126 Por. tamże, nry 32 i 39.

127 OWMR nr 346f.

128 Por. OWLG nr 71.

129 Por. Mszał rzymski, Narodzenie Pańskie, rubryka podana po formularzu Mszy wigilijnej.

130 Por. Liturgia godzin, Objawienie Pańskie, antyfona do pieśni Maryi w II Nieszporach.

131 Por. Mszał rzymski, Ofiarowanie Pańskie.

132 Por. KL nr 109; Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 27.

133 Por. niżej, nry 638-649.

134 Por. niżej, nry 622-632.

135 OWMR nry 346f.

136 Por. Mszał rzymski, Środa Popielcowa.

137 Por. Mszał rzymski. Rubryka podana na początku okresu Wielkiego Postu.

138 Por. Mszał rzymski. Niedziela Palmowa czyli Męki Pańskiej nr 2.

139 Por. tamże, nr 10.

140 Por. tamże, nry 12-15.

141 OWMR nr 203; Mszał rzymski. Wielki Czwartek. Wprowadzenie do Mszy krzyżma.

142 Por. DP nr 2.

143 Por. Mszał rzymski, Wielki Czwartek. Wprowadzenie do Mszy krzyżma.

144 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzęd błogosławieństwa oleju katechumenów i chorych oraz przyrządzania krzyżma, nry 9-10.

145 Por. tamże, nry 11-12.

146 Por. tamże, nr 13.

147 Por. tamże, nr 15.

148 Por. Mszał rzymski. Wielki Czwartek. Wprowadzenie do Mszy krzyżma.

149 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzęd błogosławieństwa oleju katechumenów i chorych oraz przyrządzenia krzyżma, nr 16.

150 Por. tamże, nry 17-18.

151 Por. tamże, nr 20.

152 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzęd błogosławieństwa oleju katechumenów i chorych oraz przyrządzenia krzyżma, nry 21-22.

153 Por. tamże, nry 23-25.

154 Por. tamże, nry 27-28.

155 Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 18.

156 KL nr 110.

157 Sobór Trydencki, Sesja XXII, 17 września 1562, Nauka o Najśw. Ofierze Mszy Świętej, rozdział 1, w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. IV, Kraków 2004, s. 637.

158 OWMR nry 203 i 204a.

159 Por. Mszał rzymski, Msza Wieczerzy Pańskiej, nr 7.

160 Por. tamże, nry 11-12.

161 Por. tamże, nr 13.

162 Por. tamże, nr 14.

163 Por. tamże, nr 16.

164 Por. tamże, nr 35.

165 Por. tamże, nr 37.

166 Por. tamże, nr 38.

167 Por. tamże, nr 39.

168 Por. tamże, nr 40.

169 Por. tamże, nr 41.

170 Por. tamże, nr 43.

171 Por. św. Leon Wielki, Mowa 58. O męce Pańskiej, 1: PL 54, 332.

172 KL nr 5.

173 Por. Mszał rzymski. Wielki Piątek Męki Pańskiej. Liturgia Męki Pańskiej, nr 4.

174 Por. tamże, nr 3.

175 Por. tamże, nr 5.

176 Por. tamże, nr 6.

177 Por. tamże, nry 7-8.

178 Por. tamże, nry 9-10.

179 Por. tamże, nry 11-13.

180 Por. tamże, nry 15 i 17.

181 Por. tamże, nr 16.

182 Por. tamże, nry 18 i 20.

183 Por. tamże, nr 19.

184 Por. tamże, nry 21-22.

185 Por. tamże, nr 22.

186 Por. tamże, nry 23-28.

187 Por. tamże, nr 29.

188 Por. tamże, nr 30.

189 Por. tamże, nry 31-34.

190 Por. tamże, nr 35.

191 Por. tamże, nry 36-37 i 40.

192 Por. tamże, nr 38.

193 Por. tamże, nr 39.

194 Por. Mszał rzymski. Wielka Sobota, nry 1-5.

195 Św. Augustyn, Mowa 219: PL 38, 1088.

196 Mszał rzymski. Wigilia Paschalna w Wielką Noc, nr 3.

197 Por. tamże, nr 19.

198 Por. tamże, nr 17.

199 Por. tamże, nr 6.

200 Por. tamże, nr 9.

201 Por. tamże, nr 10.

202 Dotyczy to obrzędów opisanych w numerach 11-12 i 14.

203 Por. tamże, nry 15-17.

204 Por. tamże, nr 18. Prezbiter, który śpiewa orędzie, podchodzi do biskupa, prosi o błogosławieństwo i je otrzymuje tak, jak diakon. Jeśli w razie konieczności orędzie paschalne wygłasza świecki kantor, nie podchodzi on do biskupa i nie okadza księgi ani paschału. W dłuższej formie orędzia opuszcza część tekstu, od słów: A zatem proszę was, bracia, aż do końca wstępu, włącznie z pozdrowieniem: Pan z wami.

205 Por. tamże, nr 19.

206 Por. tamże, nr 22.

207 Por. tamże, nry 20-21.

208 Por. tamże, nr 23.

209 Por. tamże, nr 31.

210 Por. tamże, nr 33.

211 Por. tamże, nr 34.

212 Por. tamże, nr 35.

213 Por. tamże, nr 36.

214 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nr 44.

215 Por. Mszał rzymski. Wigilia Paschalna w Wielką Noc, nr 37.

216 Por. tamże, nr 38.

217 Por. tamże, nry 39-40.

218 Por. tamże, nry 40-41.

219 Por. tamże, nr 46.

220 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nr 217.

221 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci, nry 56-57.

222 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nr 218.

223 Por. tamże, nr 219.

224 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci, nr 58.

225 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 220-222.

226 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci, nry 60-61.

227 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nr 225; Obrzędy chrztu dzieci, nr 63.

228 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci, nr 28, 3.

229 Por. Mszał rzymski. Wigilia Paschalna w Wielką Noc, nr 52.

230 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 227-231.

231 Por. Mszał rzymski. Wigilia Paschalna w Wielką Noc, nr 55.

232 Por. tamże, nr 56.

233 Por. tamże, nry 57-58.

234 Por. tamże, nr 60.

235 Por. tamże, nr 63; Mszał rzymski. Msze obrzędowe: Przy udzielaniu chrztu; Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 233 i 391.

236 Por. Mszał rzymski. Wigilia Paschalna w Wielką Noc, nr 68.

237 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 247-249; Obrzędy chrztu dzieci, nr 70.

238 Por. Mszał rzymski. Wigilia Paschalna w Wielką Noc, nr 69.

239 Por. tamże, nry 71-72.

240 Por. tamże, nry 73-75.

241 Por. tamże, nry 76-77.

242 Por. tamże, nr 78.

243 Por. tamże, nr 79.

244 Por. tamże, nry 90-92.

245 Por. tamże, nry 93-95.

246 Por. tamże, nr 97.

247 Por. tamże, nr 68.

248 Św. Atanazy, Listy świąteczne, 1: PG 26, 1366; Por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 22.

249 Por. Mszał rzymski. Niedziela Zesłania Ducha Świętego.

250 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci. Wprowadzenie ogólne, nr 21.

251 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nr 40.

252 Por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 43.

253 Por. tamże, nr 44.

254 Por. KL nr 106; por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 58.

255 Por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 45.

256 Por. tamże, nr 46. W Kościele w Polsce obchodzone są następujące Okresowe dni modlitw błagalnych:

1. W trzecim tygodniu Adwentu: kwartalne dni modlitw o życie chrześcijańskie rodzin.

2. Od Środy Popielcowej do pierwszej niedzieli Wielkiego Postu: kwartalne dni modlitw o ducha pokuty.

3. W czwartym tygodniu okresu Wielkanocy: kwartalne dni modlitw o powołania do służby w Kościele.

4. Od szóstej niedzieli Wielkanocy do środy szóstego tygodnia okresu Wielkanocy: dni modlitw o urodzaje.

5. W trzecim tygodniu września: kwartalne dni modlitw za dzieci, młodzież i wychowawców.

257 Por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, nr 47.

258 Por. OWMR nr 3.

259 Por. Rytuał rzymski. Komunia Święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą Świętą, nry 77-78; por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Eucharisticum Mysterium, 25 maja 1967, nr 59: AAS 59 (1967) s. 570.

260 Por. Rytuał rzymski. Komunia Święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą Świętą, nr 79.

261 Por. tamże, nr 81.

262 Por. tamże, nr 80.

263 Por. tamże, nry 89-131.

264 Por. tamże, nr 83.

265 Jeżeli ostatni ołtarz znajduje się na ścianie kościoła, można przy nim zakończyć procesję. W takim przypadku po modlitwie: Wszechmogący Boże, przyjmij łaskawie śpiewa się hymn: Ciebie, Boga, wysławiamy. Po skończeniu hymnu celebrans odmawia modlitwę: Boże, nasz Ojcze, po czym błogosławi wiernych Najświętszym Sakramentem. Najświętszy Sakrament odnosi się do kościoła w kustodii lub w monstrancji i chowa do tabernakulum.

266 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy pogrzebu, nr 1.

267 Por. tamże, nr 2.

268 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy pogrzebu, nry 286-295 i 238-242.

269 Por. tamże, nry 217-237.

270 Por. tamże, nr 26-37.