Konferencja Episkopatu Polski
Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów
Dostosowany do zwyczajów diecezji polskich
(19.06.2010)

Część II

Msza Święta

Rozdział I

Msza wspólnotowa biskupa diecezjalnego

Wprowadzenie

119. Kiedy biskup, jako arcykapłan swojej owczarni, otoczony prezbiterami i osobami posługującymi, sprawuje Eucharystię, zwłaszcza w kościele katedralnym, w niej zaś święty Lud Boży uczestniczy w sposób pełny i czynny, następuje ujawnienie się lokalnego Kościoła.

Ta Msza zwana wspólnotową (Missa stationalis) ukazuje zarówno jedność miejscowego Kościoła, jak i różnorodność posług pełnionych w łączności z biskupem88.

Dlatego winni się na nią gromadzić liczni wierni, prezbiterzy powinni koncelebrować z biskupem, diakoni, akolici i lektorzy winni pełnić swoje funkcje89.

120. Ten sposób sprawowania Mszy należy praktykować zwłaszcza w bardziej uroczyste dni roku liturgicznego, kiedy biskup poświęca krzyżmo święte, podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej Wielkiego Czwartku i w dniach obchodów ku czci świętego założyciela lokalnego Kościoła lub patrona diecezji, w rocznicę mianowania lub święceń biskupa, w dniach wielkich zgromadzeń ludu chrześcijańskiego oraz podczas wizytacji pasterskiej90.

121. Msza wspólnotowa winna być śpiewana zgodnie z zasadami podanymi w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału rzymskiego91.

122. Wypada, aby w sprawowaniu Mszy wspólnotowej uczestniczyło przynajmniej trzech diakonów: jeden z nich winien usługiwać do Ewangelii i przy ołtarzu, dwaj mają asystować biskupowi. Jeśli jest ich więcej, niech podzielą funkcje między siebie, z tym, że jeden niech czuwa nad czynnym uczestnictwem wiernych. Jeśli nie ma diakonów, należące do nich funkcje winni pełnić prezbiterzy, którzy koncelebrują z biskupem, ubrani w szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej, choćby byli obowiązani sprawować inną Mszę dla duszpasterskiego dobra wiernych.

123. Jeśli przy kościele katedralnym istnieje kapituła wypada, aby wszyscy kanonicy koncelebrowali z biskupem Mszę wspólnotową92, choć nie powinni być wykluczeni także inni prezbiterzy.

Jeśli są obecni biskupi i kanonicy niekoncelebrujący, winni brać udział w stroju chórowym.

124. Jeśli z uwagi na szczególne okoliczności nie można połączyć z Mszą wspólnotową godziny kanonicznej, zaś kapituła jest obowiązana do modlitwy chórowej, w odpowiednim czasie winna tę Godzinę odmówić93.

125. Należy przygotować:

a) w odpowiednich miejscach w prezbiterium:

− mszał;

− lekcjonarz;

− teksty dla koncelebransów;

− teksty modlitwy powszechnej dla biskupa i diakona;

− księgę śpiewów;

− odpowiedniej wielkości kielich nakryty welonem;

− (palkę);

− korporał;

− puryfikaterze;

− miskę, dzban z wodą i ręcznik;

− naczynie z wodą do pobłogosławienia, jeśli ma być użyta w akcie pokuty;

pateny do Komunii wiernych;

b) w stosownym miejscu:

− chleb, wino i wodę (oraz inne dary);

c) w zakrystii:

− księgę Ewangelii;

− kadzielnicę i łódkę z kadzidłem;

− krzyż procesyjny;

− siedem lub przynajmniej dwa świeczniki z zapalonymi świecami;

Ponadto:

− dla biskupa: miskę, dzbanek z wodą i ręcznik; albę, (humerał i pasek), krzyż noszony na piersiach, stułę, (dalmatykę), ornat (paliusz dla metropolity), piuskę, mitrę, pierścień, pastorał;

− dla koncelebransów: alby, (humerały i paski), stuły, ornaty;

− dla diakonów: alby, (humerały i paski), stuły, dalmatyki;

− dla innych posługujących: alby (humerały i paski) lub komże, które mają być nałożone na sutannę, albo inne szaty prawnie zatwierdzone.

Szaty liturgiczne mają być w kolorze przewidzianym dla danej Mszy albo świąteczne94.

Przybycie i przygotowanie biskupa

126. Gdy biskup, zgodnie ze wskazaniami podanymi wyżej, w numerze 79, zostanie powitany, udaje się do zakrystii. Tu przy pomocy diakonów asystujących i innych, którzy mając pełnić posługi, przed jego przyjściem ubrali szaty liturgiczne, biskup zdejmuje kapę lub mucet i według uznania także rokietę, myje ręce, po czym nakłada albę, (humerał i pasek), krzyż noszony na piersiach, stułę, (dalmatykę) i ornat.

Następnie jeden z diakonów nakłada biskupowi mitrę; jeśli zaś jest arcybiskupem metropolitą, przed przyjęciem mitry otrzymuje od pierwszego diakona paliusz.

W tym czasie ubierają swoje szaty prezbiterzy koncelebrujący oraz inni diakoni, którzy nie pełnią posługi przy biskupie.

127. Gdy już wszystko jest gotowe, ministrant z kadzielnicą podchodzi do biskupa, który z łódki podanej mu przez jednego z diakonów nakłada kadzidło do kadzielnicy i błogosławi je znakiem krzyża. Jeden z diakonów bierze księgę Ewangelii i zamkniętą niesie z szacunkiem w procesji na wejście.

Obrzędy wstępne

128. W czasie śpiewu na wejście odbywa się procesja z zakrystii do ołtarza w następującym porządku:

− ministrant z dymiącą kadzielnicą;

− siedmiu albo przynajmniej dwóch akolitów lub usługujących, niosących zapalone świece; pomiędzy nimi akolita lub ministrant niosący krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego zwróconym ku przodowi;

− idący po dwóch alumni;

− diakon z księgą Ewangelii;

− inni diakoni, jeśli są, idący po dwóch;

− idący po dwóch prezbiterzy koncelebrujący;

− biskup idący sam, w mitrze i z pastorałem w lewym ręku;

− nieco z tyłu za biskupem dwaj asystujący mu diakoni;

− ministranci usługujący do księgi, mitry i pastorału.

Jeśli procesja przechodzi naprzeciw kaplicy z Najświętszym Sakramentem, nie zatrzymuje się ani nikt nie przyklęka95.

129. Przyniesiony w procesji krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego można ustawić obok ołtarza, aby pełnił funkcję krzyża ołtarzowego, który winien być tylko jeden. W przeciwnym razie należy krzyż procesyjny ustawić w godnym miejscu. Świeczniki umieszcza się na ołtarzu lub obok niego, na kredensie albo w prezbiterium. Ewangeliarz kładzie się na ołtarzu.

130. Po wejściu do prezbiterium wszyscy po dwóch wykonują głęboki ukłon, diakoni zaś i koncelebransi podchodzą do ołtarza, całują go i zajmują swoje miejsca.

131. Po dojściu do ołtarza biskup oddaje pastorał usługującemu i – po zdjęciu mitry – razem z asystującymi mu diakonami wykonuje głęboki ukłon przed ołtarzem. Następnie podchodzi do ołtarza i całuje go razem z diakonami.

Ministrant w razie potrzeby nakłada ponownie kadzidło do kadzielnicy i podaje ją diakonowi. Biskup bierze kadzielnicę od diakona i idąc między dwoma asystującymi mu diakonami okadza krzyż oraz ołtarz96.

Po okadzeniu ołtarza biskup w asyście posługujących krótszą drogą udaje się do katedry. Dwaj diakoni stają po obu stronach katedry, gotowi do posługiwania biskupowi. Jeśli nie ma diakonów czynią to dwaj prezbiterzy koncelebrujący.

132. Następnie biskup, koncelebransi i wierni, stojąc żegnają się znakiem krzyża, biskup zaś zwrócony do ludu mówi: W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego.

Potem biskup, rozkładając ręce, pozdrawia lud słowami: Pokój z wami, lub inną formułą przewidzianą w mszale. Z kolei sam biskup lub diakon, albo jeden z koncelebrantów, może w zwięzłych słowach wprowadzić wiernych w treść Mszy Świętej danego dnia97. Potem biskup wzywa do aktu pokuty, który kończy słowami: Niech się zmiłuje nad nami. Jeśli trzeba, usługujący trzyma mszał przed biskupem.

Kiedy stosuje się trzecią formę aktu pokuty, wezwania (tropy) wykonuje sam biskup, albo diakon lub inna odpowiednio przygotowana osoba.

133. W dniu Pańskim zamiast zwykłego aktu pokuty może się odbyć błogosławieństwo wody i pokropienie nią wiernych na pamiątkę chrztu98.

Po pozdrowieniu wiernych biskup, stojąc przy katedrze i mając przed sobą usługującego trzymającego naczynie z wodą, która ma być pobłogosławiona, zwrócony do ludu zachęca go do modlitwy i po chwili milczenia wypowiada modlitwę błogosławieństwa. Jeśli istnieje zwyczaj dodawania soli do pobłogosławionej wody, biskup błogosławi sól, po czym wrzuca ją do wody.

Następnie biskup bierze od diakona kropidło, zanurza je w wodzie i żegna się nią oraz kropi koncelebransów, posługujących, duchowieństwo i lud. Jeśli trzeba, przechodzi przez kościół w asyście diakonów. W tym czasie wykonuje się śpiew towarzyszący pokropieniu.

Biskup wraca do katedry i gdy śpiew się skończy, zwrócony do ludu, trzymając ręce złożone, wypowiada końcową modlitwę. Po niej następuje hymn Chwała na wysokości, jeśli jest przewidziany.

134. Po akcie pokuty odmawia się aklamację Panie, zmiłuj się nad nami, chyba że odbyło się pokropienie wodą lub zastosowana była trzecia forma aktu pokuty, albo przepisy postanawiają coś innego.

135. Hymn Chwała na wysokości odmawia się zgodnie z przepisami. Rozpoczyna go biskup lub jeden z koncelebransów albo śpiewacy. W czasie śpiewu hymnu wszyscy stoją.

136. Następnie biskup wzywa lud do modlitwy mówiąc, ze złożonymi rękami: Módlmy się. Usługujący przynosi księgę i trzyma ją otwartą przed biskupem. Po krótkiej chwili milczenia biskup rozkłada ręce i wypowiada kolektę. Kończy ją słowami: Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa lub innymi oraz składa ręce. Lud potwierdza modlitwę aklamacją: Amen.

Następnie biskup siada i otrzymuje mitrę od jednego z diakonów. Wszyscy siadają; diakoni i inni posługujący zajmują miejsca zgodnie z wystrojem prezbiterium, tak jednak by jasno odróżniały się od miejsc dla prezbiterów.

Liturgia słowa

137. Po kolekcie lektor udaje się na ambonę i wykonuje pierwsze czytanie, którego wszyscy słuchają w postawie siedzącej. Na koniec lektor dodaje aklamację: Oto słowo Boże, na którą wierni odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

138. Lektor odchodzi. Wszyscy przez chwilę rozważają to, co usłyszeli. Następnie psałterzysta lub kantor albo sam lektor śpiewa lub recytuje psalm w jeden z przewidzianych sposobów 99.

139. Inny lektor w sposób wyżej opisany wykonuje na ambonie drugie czytanie, którego wszyscy słuchają w postawie siedzącej.

140. Następuje Alleluja lub inny śpiew, zależnie od okresu liturgicznego. Kiedy rozpoczyna się śpiew aklamacji Alleluja, wszyscy wstają, oprócz biskupa.

Ministrant z kadzielnicą oraz jeden z diakonów, trzymający łódkę, podchodzą do biskupa, który nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi, nic nie mówiąc.

Diakon mający wygłosić Ewangelię, głęboko pochyla się przed biskupem i prosi go o błogosławieństwo, mówiąc półgłosem: Pobłogosław mnie, ojcze. Biskup udziela mu błogosławieństwa, mówiąc: Niech Pan będzie w sercu twoim itd. Diakon – wyprostowany – żegna się i odpowiada: Amen.

Wtedy biskup, po zdjęciu mitry, wstaje.

Diakon podchodzi do ołtarza. Dołączają do niego: ministrant z dymiącą kadzielnicą oraz dwaj usługujący, niosący zapalone świece. Diakon wykonuje przed ołtarzem głęboki ukłon, bierze księgę Ewangelii, i opuściwszy ponowny ukłon udaje się na ambonę, niosąc księgę nieco uniesioną ku górze. Poprzedzają go usługujący, którzy niosą kadzielnicę i zapalone świece.

141. Diakon staje na ambonie i trzymając ręce złożone, pozdrawia lud, mówiąc: Pan z wami. Następnie mówi: Słowa Ewangelii według świętego N., i dużym palcem prawej ręki wykonuje znak krzyża na księdze, a potem na swoim czole, ustach i piersiach. Gesty te (z wyjątkiem krzyża na księdze) wykonują też wszyscy inni. Biskup otrzymuje pastorał. Diakon okadza księgę i wygłasza Ewangelię, podczas gdy wszyscy stoją zwróceni w jego kierunku. Na zakończenie diakon dodaje: Oto słowo Pańskie, a wszyscy odpowiadają: Chwała Tobie, Chryste. Diakon zanosi księgę do ucałowania biskupowi, który mówi cicho: Niech słowa Ewangelii zgładzą nasze grzechy. Może też sam diakon ucałować księgę, mówiąc po cichu te same słowa.

Podczas bardziej uroczystych celebracji biskup, zależnie od uznania, błogosławi lud księgą Ewangelii. Następnie diakon i inni posługujący wracają na swoje miejsca. Ewangeliarz zanosi się na kredens albo na inne stosowne i godne miejsce.

142. Wszyscy siadają. Biskup przyjmuje mitrę i pastorał oraz według uznania siedząc na katedrze, głosi homilię. Może ją wygłosić w innym miejscu, w którym wszyscy będą go dogodniej widzieć i słyszeć. Po homilii można zachować krótką chwilę milczenia.

143. Jeżeli po homilii nie ma być sprawowany jakiś obrzęd sakramentalny albo jakaś konsekracja czy błogosławieństwo zgodnie z normą Pontyfikału lub Rytuału rzymskiego, biskup zdejmuje mitrę, oddaje pastorał i wstaje. Jeżeli przewidują to przepisy, odmawia się wyznanie wiary, podczas którego wszyscy stoją.

Na słowa: I za sprawą Ducha Świętego itd. (albo: który się począł z Ducha Świętego itd.) wszyscy głęboko się pochylają, a w uroczystości Narodzenia i Zwiastowania Pańskiego przyklękają100.

144. Po wyznaniu wiary biskup, stojąc przy katedrze i mając ręce złożone, krótką zachętą wzywa wiernych do modlitwy powszechnej. Następnie jeden z diakonów lub kantor albo lektor czy ktoś inny, z ambony albo z innego odpowiedniego miejsca, podaje ludowi intencje, na które lud odpowiada. Biskup rozkłada ręce i wypowiada końcową formułę modlitwy.

Liturgia Eucharystyczna

145. Po zakończeniu modlitwy powszechnej biskup siada i otrzymuje mitrę. Również koncelebransi i wierni siadają. Rozpoczyna się śpiew na przygotowanie darów, który trwa aż do chwili złożenia darów na ołtarzu.

Diakoni i akolici umieszczają na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich, palkę i mszał.

Następnie przynosi się dary. Jest wskazane, aby udział wiernych uwidocznił się tak przez złożenie czy to chleba i wina do sprawowania Eucharystii, jak też innych darów na potrzeby Kościoła i ubogich. Dary wiernych mogą w stosownym miejscu przyjąć diakoni lub biskup. Chleb i wino diakoni wręczają biskupowi przy ołtarzu, pozostałe zaś dary składa się w odpowiednim, wcześniej przygotowanym miejscu.

146. Biskup podchodzi do ołtarza. Po zdjęciu mitry, bierze od diakona patenę z chlebem i trzymając ją obiema rękami wzniesioną nieco nad ołtarzem, wypowiada cicho słowa: Błogosławiony jesteś, Panie. Następnie patenę z chlebem kładzie na korporale.

147. Tymczasem diakon wlewa do kielicha wino i trochę wody, wypowiadając przy tym cicho słowa: Przez to misterium wody i wina, po czym wręcza kielich biskupowi101. Biskup bierze kielich obiema rękami, wznosi go nieco nad ołtarzem i mówi cicho: Błogosławiony jesteś, Panie. Następnie stawia kielich na ołtarzu, zaś diakon – jeżeli trzeba – nakrywa go palką.

148. Następnie biskup, pochylony przed środkiem ołtarza, mówi cicho: Przyjmij nas, Panie.

149. Z kolei ministrant z kadzielnicą podchodzi do biskupa, który z łódki trzymanej przez diakona nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Następnie biskup bierze kadzielnicę od diakona i w jego asyście okadza dary ofiarne, krzyż i ołtarz, jak na początku Mszy102. Potem wszyscy wstają, diakon zaś, stojąc z boku ołtarza, okadza biskupa – stojącego bez mitry, następnie koncelebransów i lud. Biskup nie powinien wygłaszać wezwania: Módlcie się ani modlitwy nad darami przed zakończeniem okadzenia.

150. Po okadzeniu biskupa, który stoi bez mitry z boku ołtarza, podchodzą do niego usługujący z dzbankiem wody, miską i ręcznikiem. Jeśli biskup uzna to za stosowne, zdejmuje pierścień i podaje go diakonowi. Następnie myje ręce, mówiąc cicho: Obmyj mnie, Panie, z mojej winy. Po wytarciu rąk i nałożeniu pierścienia przechodzi przed środek ołtarza.

151. Biskup zwrócony do ludu, rozkładając i składając ręce, wzywa wiernych do modlitwy słowami: Módlcie się itd.

152. Po odpowiedzi: Niech Pan przyjmie ofiarę, biskup rozkłada ręce i wypowiada modlitwę nad darami. Na koniec lud odpowiada: Amen.

153. Diakon zdejmuje biskupowi piuskę i podaje ją usługującemu. Koncelebransi podchodzą do ołtarza i stają wokół niego tak, by nie przeszkadzać w spełnianiu czynności obrzędowych i by wierni mogli je dobrze widzieć.

Diakoni stają z tyłu za koncelebransami tak, aby w odpowiednich momentach mogli posługiwać przy kielichu albo przy mszale. Nikt zaś nie powinien stać między biskupem i koncelebransami ani między koncelebransami i ołtarzem.

154. Biskup rozpoczyna Modlitwę eucharystyczną. Rozkładając ręce, mówi: Pan z wami. Lud odpowiada: I z duchem twoim. Kiedy następnie mówi: W górę serca, wznosi ręce. Lud odpowiada: Wznosimy je do Pana. Z kolei biskup, mając rozłożone ręce, dodaje: Dzięki składajmy Panu, Bogu naszemu. Lud odpowiada: Godne to i sprawiedliwe. Potem biskup wypowiada dalszy ciąg prefacji, trzymając ręce rozłożone. Pod koniec składa ręce i razem z koncelebransami, posługującymi i ludem wykonuje Święty.

155. Biskup wypowiada dalszy ciąg Modlitwy eucharystycznej zgodnie z numerami 219 – 236 Ogólnego wprowadzenia do Mszału rzymskiego oraz przepisami podanymi przy poszczególnych modlitwach. Części modlitwy przeznaczone do wspólnego odmawiania przez wszystkich koncelebransów z rękami rozłożonymi, mają wymawiać głosem przyciszonym, aby można było wyraźnie słyszeć głos biskupa.

W pierwszej i drugiej Modlitwie eucharystycznej po słowach: razem z (Twoim sługą,) naszym papieżem N., biskup dodaje: i ze mną, niegodnym sługą Twoim. W trzeciej Modlitwie eucharystycznej po słowach: naszego papieża N. dodaje: mnie, niegodnego sługę Twojego. W czwartej Modlitwie eucharystycznej po słowach: o Twoim słudze, naszym papieżu N. dodaje: i o mnie, niegodnym słudze Twoim.

Przewodnicząc Mszy Świętej na własnym terytorium, biskup może dołączyć biskupa koadiutora lub biskupów pomocniczych, mówiąc: ze mną niegodnym sługą Twoim, z moimi biskupami pomocniczymi. Jeśli biskup celebruje poza swoją diecezją, może wspomnieć biskupa miejscowego: z bratem moim N., biskupem Kościoła N., i ze mną, niegodnym sługą Twoim.

W każdej Modlitwie eucharystycznej należy te formuły odpowiednio dostosować, biorąc pod uwagę prawidła gramatyki.

Jeśli kielich i puszka są nakryte, diakon odkrywa je przed epiklezą.

Jeden z diakonów nakłada kadzidło do kadzielnicy oraz dokonuje okadzenia Hostii i kielicha podczas podniesienia. Począwszy od epiklezy aż do podniesienia kielicha diakoni klęczą.

Po konsekracji diakon, jeśli potrzeba, ponownie nakrywa kielich i puszkę.

Gdy biskup powie: Oto wielka tajemnica wiary (lub inne wezwanie), lud wypowiada aklamację, stosując jedną z formuł podanych we mszale.

156. Specjalne modlitwy wstawiennicze, zwłaszcza podczas celebracji jakiegoś obrzędu sakramentalnego, konsekracji lub błogosławieństwa, należy wypowiadać zgodnie ze strukturą każdej Modlitwy eucharystycznej, stosując teksty podane w mszale lub w innych księgach liturgicznych103.

157. We Mszy krzyżma, zanim biskup powie: "Przez Chrystusa, naszego Pana" w pierwszej Modlitwie eucharystycznej lub przed doksologią: Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie w pozostałych Modlitwach eucharystycznych, odbywa się błogosławieństwo oleju chorych według Pontyfikału rzymskiego, chyba że z racji duszpasterskich miało ono miejsce po liturgii słowa.

158. W czasie doksologii kończącej Modlitwę eucharystyczną diakon, stojąc obok biskupa, który podnosi patenę z Hostią, trzyma podniesiony kielich aż do wypowiedzenia przez lud aklamacji: Amen. Doksologię kończącą Modlitwę eucharystyczną wypowiada albo sam biskup albo razem z wszystkimi koncelebransami.

159. Po doksologii Modlitwy eucharystycznej biskup, mając ręce złożone, wygłasza wezwanie przed Modlitwą Pańską, po czym rozkłada ręce i wspólnie z pozostałymi koncelebransami, którzy również rozkładają ręce, oraz z całym ludem, odmawia Modlitwę Pańską.

160. Wybaw nas mówi sam biskup, mając ręce rozłożone. Pod koniec modlitwy składa ręce. Wszyscy koncelebransi razem z ludem wypowiadają słowa końcowej aklamacji: Bo Twoje jest królestwo.

161. Następnie biskup, mając ręce rozłożone, wypowiada modlitwę: Panie, Jezu Chryste, Ty powiedziałeś. Kiedy ją skończy, zwrócony do ludu, rozkładając i składając ręce, wyraża życzenie pokoju słowami: Pokój Pański niech zawsze będzie z wami. Lud odpowiada: I z duchem twoim. Następnie, stosownie do okoliczności, jeden z diakonów, zwrócony do ludu może dodać: Przekażcie sobie znak pokoju. Biskup przekazuje znak pokoju przynajmniej dwom najbliżej niego stojącym koncelebransom oraz pierwszemu z diakonów. Wszyscy zaś zgodnie z postanowieniem Konferencji Episkopatu wyrażają sobie wzajemnie pokój i komunię miłości104.

162. Biskup rozpoczyna łamanie Chleba; mogą mu w tym pomagać niektórzy z prezbiterów koncelebrujących. W tym czasie odbywa się śpiew Baranku Boży, którego wezwanie: zmiłuj się nad nami powtarza się tak długo, jak tego wymaga czas łamania. Biskup wpuszcza do kielicha cząstkę Hostii, mówiąc cicho: Ciało i Krew naszego Pana.

163. Po modlitwie przed Komunią, wypowiedzianej po cichu, biskup przyklęka i bierze patenę. Koncelebransi podchodzą kolejno do biskupa, przyklękają, biorą od niego ze czcią Ciało Chrystusa i trzymając je prawą ręką, pod którą podkładają lewą, wracają na swoje miejsca. Koncelebransi mogą jednak pozostać na swych miejscach, a Ciało Chrystusa brać z pateny trzymanej przez biskupa lub jednego albo kilku spośród koncelebransów, którzy przed nimi przechodzą. Mogą też kolejno podawać sobie patenę aż do ostatniego.

Następnie biskup bierze Hostię i trzymając ją podniesioną nieco nad pateną lub nad kielichem, zwrócony do ludu, mówi: Oto Baranek Boży. Dalsze słowa: Panie, nie jestem godzien wypowiada razem z koncelebransami i ludem.

Kiedy biskup przyjmuje Ciało Chrystusa, rozpoczyna się śpiew na Komunię.

164. Biskup po spożyciu Krwi Pańskiej podaje kielich jednemu z diakonów i udziela Komunii diakonom oraz wiernym.

Koncelebransi podchodzą do ołtarza jeden za drugim lub – jeśli używa się dwóch kielichów – parami, przyklękają i spożywają Najświętszą Krew. Kielich podają im diakoni, którzy po Komunii każdego z koncelebransów ocierają puryfikaterzem brzeg kielicha, albo koncelebransi biorą kielich bezpośrednio z ołtarza i sami ocierają jego brzeg105.

165. Po Komunii Świętej jeden z diakonów spożywa Krew Chrystusa, która została, wspomagany w razie potrzeby przez niektórych koncelebransów oraz przenosi kielich na kredens. Inny diakon lub jeden z koncelebransów umieszcza w tabernakulum konsekrowane Hostie, jeśli pozostały, oraz przenosi na kredens patenę lub puszkę. Teraz albo dopiero po Mszy oczyszcza je nad kielichem i sam kielich, oraz wyciera i porządkuje naczynia liturgiczne.

166. Gdy biskup po Komunii wróci do katedry, przyjmuje piuskę i jeśli trzeba, myje ręce. Wszyscy siadają. Można przez pewien czas zachować pełne czci milczenie lub wykonać pieśń pochwalną albo psalm.

167. Potem biskup, stojąc przy katedrze i mając przed sobą ministranta z mszałem – albo po powrocie z diakonami do ołtarza – mówi: Módlmy się i, z rękami rozłożonymi, wypowiada modlitwę po Komunii. Modlitwę może poprzedzić krótkie milczenie, o ile nie zachowano go zaraz po Komunii Świętej. Na koniec lud dodaje aklamację: Amen.

Obrzędy zakończenia

168. Po modlitwie po Komunii można podać ludowi krótkie ogłoszenia, jeśli są przewidziane.

169. Następnie biskup przyjmuje mitrę oraz rozkłada ręce i pozdrawia lud, mówiąc: Pan z wami; lud zaś odpowiada: I z duchem twoim. Jeden z diakonów może wypowiedzieć wezwanie: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup udziela uroczystego błogosławieństwa, posługując się odpowiednią formułą podaną w mszale, pontyfikale lub rytuale. Kiedy wypowiada początkowe wezwania lub modlitwę, trzyma ręce wyciągnięte nad ludem. Na koniec każdego z wezwań wszyscy odpowiadają: Amen. Następnie biskup otrzymuje pastorał106 i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, oraz wykonując trzykrotny znak krzyża nad ludem, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

Kiedy zaś zgodnie z normą prawa udziela apostolskiego błogosławieństwa, zajmuje ono miejsce błogosławieństwa zwykłego i zostaje zapowiedziane przez diakona oraz ma specjalne sformułowanie107.

170. Po błogosławieństwie udzielonym przez biskupa jeden z diakonów odsyła lud, mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa, albo posługując się inną formułą, podaną w mszale. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Następnie biskup – jak zwykle – całuje ołtarz i składa głęboki ukłon. Także koncelebransi i wszyscy, którzy znajdują się w prezbiterium, oddają cześć ołtarzowi, jak na początku, i wracają procesjonalnie do zakrystii w takim porządku, w jakim przyszli.

Po przyjściu do zakrystii wszyscy wraz z biskupem oddają ukłon krzyżowi. Następnie koncelebransi ukłonem żegnają biskupa oraz zdejmują szaty i starannie je porządkują. Również posługujący wspólnie kłaniają się biskupowi, porządkują wszystkie przedmioty, którymi posługiwali się podczas celebracji i zdejmują szaty. Wszyscy winni starannie zachować ciszę, wewnętrzne skupienie i poczucie świętości domu Bożego.

Rozdział II

Inne Msze celebrowane przez biskupa

171. Także wtedy, gdy biskup sprawuje Mszę z mniej licznym udziałem ludu i duchowieństwa, wszystko należy tak ułożyć, aby było widoczne, że jest on kapłanem swojego ludu i rzecznikiem całego swego Kościoła. Dlatego, gdy wizytuje parafie lub wspólnoty swojej diecezji, wypada by prezbiterzy tej parafii albo wspólnoty razem z nim koncelebrowali.

172. Winien być obecny jeden diakon ubrany w szaty właściwe dla jego stanu. Gdy nie ma diakona, niech prezbiter czyta Ewangelię i posługuje przy ołtarzu. Jeśli nie koncelebruje, ubiera on albę i stułę.

173. Należy zachować wszystkie przepisy Ogólnego wprowadzenia do Mszału rzymskiego odnoszące się do Mszy z ludem108.

Gdy biskup ubiera szaty liturgiczne, nakłada także krzyż noszony na piersiach i jak zwykle, piuskę.

Mitry i pastorału używa, jeżeli okoliczności za tym przemawiają.

Na początku Mszy pozdrawia lud słowami: Pokój z wami lub inną formułą przewidzianą w mszale.

Zarówno diakon jak i prezbiter mający odczytać Ewangelię, także gdy koncelebruje, prosi biskupa o błogosławieństwo. Po odczytaniu Ewangelii przynosi biskupowi księgę do ucałowania lub też sam diakon albo prezbiter całuje księgę.

Przed prefacją diakon przekazuje usługującemu piuskę biskupa.

W Modlitwie eucharystycznej wymienia imię papieża i swoją osobę (oraz innego biskupa) zgodnie z zasadami podanymi wyżej, w numerze 155.

Pod koniec Mszy biskup może udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

174. Biskup, nie będący miejscowym ordynariuszem, może w czasie celebracji zasiadać na katedrze i używać pastorału za zgodą biskupa diecezjalnego (por. wyżej, numery 47 i 59).

Rozdział III

Msza, której biskup przewodniczy, nie sprawując Eucharystii

175. Na podstawie nauki i tradycji Kościoła do biskupa należy przewodniczenie Eucharystii w powierzonych mu wspólnotach. Dlatego ze wszech miar wypada, aby biskup sam celebrował Eucharystię, kiedy uczestniczy we Mszy Świętej.

Jeżeli jednak ze słusznej przyczyny biskup uczestniczy we Mszy, ale jej nie celebruje i jeśli nie ma innego biskupa mającego celebrować, wypada, aby sam przewodniczył przynajmniej liturgii słowa i pod koniec Mszy Świętej udzielił ludowi błogosławieństwa109.

Odnosi się to zwłaszcza do tych celebracji eucharystycznych, w związku z którymi ma być sprawowany jakiś obrzęd sakramentalny, konsekracja lub błogosławieństwo.

W tych okolicznościach należy zachować niżej podane przepisy.

176. Biskup, przyjęty w sposób opisany wyżej, w numerze 79, w zakrystii lub w innym stosownym miejscu, nakłada na albę krzyż noszony na piersiach, stułę i kapę odpowiedniego koloru oraz, jak zwykle, otrzymuje mitrę i pastorał. Asystują mu dwaj diakoni lub przynajmniej jeden, ubrani w przysługujące im szaty liturgiczne. Jeśli nie ma diakonów, asystują biskupowi dwaj prezbiterzy ubrani w kapę.

177. W procesji do ołtarza biskup idzie za celebransem lub koncelebransami, w asyście swoich diakonów i posługujących.

178. Po przyjściu do ołtarza celebrans i koncelebransi wykonują głęboki ukłon, a jeśli w prezbiterium znajduje się tabernakulum z Najświętszym Sakramentem, przyklękają. Następnie zbliżają się do ołtarza, całują go i udają się na swoje miejsca.

Biskup oddaje usługującemu pastorał, zdejmuje mitrę, i razem z diakonami oraz posługującymi wykonuje przed ołtarzem głęboki ukłon, chyba że obowiązuje przyklęknięcie. Następnie podchodzi do ołtarza i całuje go.

Jeśli używa się kadzidła, biskup – jak zwykle – okadza krzyż i ołtarz w asyście dwóch diakonów.

Następnie krótszą drogą udaje się do katedry wraz z diakonami, którzy stają z obu stron w pobliżu katedry, aby byli gotowi do posługiwania biskupowi.

179. Od początku Mszy aż do końca liturgii słowa obowiązują przepisy odnoszące się do Mszy wspólnotowej biskupa (Missa stationalis), podane wyżej, w numerach 128 – 144. Jeśli ma być sprawowany jakiś obrzęd sakramentalny, konsekracja lub błogosławieństwo, należy zachować szczególne przepisy dotyczące symbolu wiary i modlitwy powszechnej.

180. Po modlitwie powszechnej albo po zakończeniu obrzędu sakramentalnego lub konsekracji albo błogosławieństwa, biskup siada i otrzymuje mitrę. Diakon i usługujący przygotowują ołtarz jak zwykle. Jeśli wierni przynoszą dary, odbiera je celebrans Mszy albo biskup. Następnie celebrans skłania się głęboko przed biskupem, podchodzi do ołtarza i rozpoczyna liturgię eucharystyczną zgodnie z przepisami obrzędów Mszy Świętej.

181. Jeśli odbywa się okadzenie, biskupa okadza się po okadzeniu celebransa. Po zdjęciu mitry wstaje on na okadzenie albo też zostaje okadzony po Módlcie się, i stoi aż do epiklezy w Modlitwie eucharystycznej.

182. Od epiklezy aż do podniesienia kielicha włącznie biskup klęczy na klęczniku zwróconym w stronę ołtarza albo przed katedrą lub w innym bardziej dogodnym miejscu. Potem stoi dalej przy katedrze.

183. Po wezwaniu diakona: Przekażcie sobie znak pokoju biskup przekazuje pocałunek pokoju swoim diakonom.

Jeśli biskup przystępuje do Komunii Świętej, przyjmuje Ciało i Krew Pańską przy ołtarzu po Komunii celebransa.

184. Kiedy odbywa się udzielanie Komunii Świętej wiernym, biskup może siedzieć aż do modlitwy po Komunii, którą wypowiada stojąc przy ołtarzu albo przy krześle. Po modlitwie biskup może pobłogosławić lud w sposób opisany niżej, w numerach 1136 – 1137. Jeden z asystujących diakonów odsyła wiernych tak, jak opisano wyżej, w numerze 170.

185. Na koniec biskup i celebrans całują ołtarz na znak czci. Wszyscy po oddaniu głębokiego ukłonu odchodzą w podobny sposób, w jaki przyszli na początku.

186. Jeśli biskup nie przewodniczy w wyżej opisany sposób, bierze udział we Mszy Świętej ubrany w rokietę i mucet; nie zasiada jednak na katedrze, lecz w innym stosownym miejscu.

Przypisy

88 Por. KL nr 41.

89 Por. tamże, nry 26-28.

90 OWMR 203 i 204a.

91 OWMR nry 38, 39-41, 115 i 352. Jeśli zachodzi potrzeba, należy uwzględnić także porządek śpiewów mszalnych. Por. Missale Romanum, Ordo cantus Missae, Praenotanda; por. także Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Musicam sacram, 5 marca 1967, nry 7. 16. 29-31: AAS 59 (1967) s. 302, 305, 308-309.

92 OWMR nr 203.

93 OWLG nry 31 i 93.

94 OWMR nr 347.

95 OWMR nr 274.

96 Odnośnie do sposobu okadzania ołtarza oraz relikwii i obrazów wystawionych do czci wiernych, zob. wyżej, nry 93 i 95.

97 OWMR nr 50.

98 Por. Mszał rzymski, Dodatek. Obrzęd poświęcenia wody i pokropienia wiernych, s. (2) – (5).

99 Por. Lekcjonarz mszalny, Wprowadzenie teologiczno-pastoralne, nr 20.

100 OWMR nr 137.

101 Przygotowania kielicha czyli nalania wina i wody może diakon dokonać przy kredensie, por. OWMR nr 178.

102 Sposób okadzania darów jest opisany wyżej, nry 91-93.

103 Specjalne modlitwy wstawiennicze w Mszale rzymskim są następujące:

1. W pierwszej Modlitwie eucharystycznej:

a) Wspomnienie żyjących: za rodziców chrzestnych podczas skrutyniów i za nowo ochrzczonych przy udzielaniu chrztu.

b) "Boże, przyjmij łaskawie tę Ofiarę" (Hanc igitur): za rodziców chrzestnych podczas skrutyniów; za nowo ochrzczonych; za bierzmowanych; za nowo wyświęconych biskupów, prezbiterów i diakonów; za nowożeńców; za opata lub ksienię podczas udzielania błogosławieństwa; za dziewice konsekrowane; za zakonników podczas ślubów wieczystych; w dniu poświęcenia kościoła.

2. W innych Modlitwach eucharystycznych: za zmarłych, w drugiej i trzeciej Modlitwie; za rodziców chrzestnych podczas skrutyniów; za nowo ochrzczonych; za bierzmowanych, za nowo wyświęconych biskupów, prezbiterów i diakonów; za nowożeńców; za opata lub ksienię podczas udzielania błogosławieństwa; za dziewice konsekrowane; za zakonników podczas ślubów wieczystych; w dniu poświęcenia kościoła.

104 Odnośnie do sposobu przekazywania pocałunku pokoju, por. wyżej, nry 99-103.

105 OWMR nry 246-249.

106 Por. Święta Kongregacja Obrzędów, Instrukcja o uproszczeniu obrzędów i odznak pontyfikalnych Pontificales ritus, 21 czerwca 1968, nr 36: AAS 60 (1968) s. 411.

107 Odnośnie do obrzędu i formuł błogosławieństwa apostolskiego por. niżej nry 1138-1142.

108 OWMR nry 115-198.

109 Por. Św. Kongr. Obrzędów, Instrukcja o uproszczeniu obrzędów i odznak pontyfikalnych Pontificales ritus, 21 czerwca 1968, nr 24: AAS 60 (1968) s. 410.