Konferencja Episkopatu Polski
Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów
Dostosowany do zwyczajów diecezji polskich
(19.06.2010)

Część III

Liturgia godzin i celebracje słowa Bożego

Liturgia godzin

Wprowadzenie

187. Biskup jako najwyższy kapłan swojej owczarni jest widzialnym uobecnieniem Chrystusa. Dlatego winien być oddany modlitwie, jako pierwszy z grona członków swego Kościoła110.

Jest wielce pożądane, aby biskup, zwłaszcza w kościele katedralnym, w miarę możliwości przewodniczył Liturgii godzin, szczególnie Jutrzni i Nieszporom, w otoczeniu prezbiterium i posługujących, i aby wierni brali w niej pełny, czynny udział111.

188. Wypada, aby w większe uroczystości biskup celebrował z udziałem duchowieństwa i ludu zgromadzonego w kościele katedralnym I Nieszpory lub Jutrznię albo II Nieszpory, zależnie od miejscowych warunków i z zachowaniem zawsze odpowiedniej pory sprawowania tych Godzin.

189. Wypada również, aby biskup sprawował w kościele katedralnym Godzinę czytań i Jutrznię w Wielki Piątek Męki Pańskiej i w Wielką Sobotę, a także Godzinę czytań w noc Narodzenia Pańskiego.

190. Niech też biskup słowem i przykładem poucza powierzoną sobie owczarnię o znaczeniu Liturgii godzin. Niech zabiega o jej wspólną celebrację w parafiach, we wspólnotach i w czasie różnych zgromadzeń, zgodnie z zasadami podanymi w Ogólnym wprowadzeniu do Liturgii godzin112.

Rozdział I

Nieszpory sprawowane w główne uroczystości

191. W związku z przybyciem biskupa do kościoła należy zachować ogólne zasady podane wyżej, w numerze 79.

192. Diakoni i inni posługujący przychodzą do zakrystii przed przyjściem biskupa i ubierają swoje szaty liturgiczne. Przy ich pomocy biskup zdejmuje kapę lub mucet i według uznania także rokietę, a następnie ubiera albę (humerał i pasek), krzyż noszony na piersiach, stułę i kapę. Następnie jeden z diakonów nakłada mu mitrę i podaje pastorał.
W tym czasie prezbiterzy, zwłaszcza kanonicy, mogą na komżę lub albę nałożyć kapę; diakoni zaś kapę lub dalmatykę.

193. Gdy już wszystko jest gotowe, rozpoczyna się – z towarzyszeniem organów lub śpiewu – wejście do kościoła w następującym porządku:

− akolita albo ministrant niosący krzyż między dwoma usługującymi, niosącymi zapalone świece;

− alumni idący po dwóch;

− diakoni, jeśli jest ich wielu, idący po dwóch;

− prezbiterzy idący po dwóch;

− biskup idący sam, w mitrze i z pastorałem w lewej ręce;

− nieco w tyle za biskupem dwaj asystujący mu diakoni, w razie potrzeby podnoszący lekko ku górze skrzydła kapy;

− ministranci usługujący do księgi, mitry i pastorału.

Jeśli procesja przechodzi naprzeciw kaplicy z Najświętszym Sakramentem, nie zatrzymuje się ani nikt nie przyklęka113.

194. Przyniesiony w procesji krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego można ustawić obok ołtarza, aby pełnił funkcję krzyża ołtarzowego, który winien być tylko jeden. W przeciwnym razie należy krzyż procesyjny ustawić w godnym miejscu. Świeczniki umieszcza się na ołtarzu lub obok niego, na kredensie albo w prezbiterium.

195. Po wejściu do prezbiterium wszyscy po dwóch wykonują głęboki ukłon przed ołtarzem i zajmują swoje miejsca. Jeśli w prezbiterium znajduje się tabernakulum z Najświętszym Sakramentem, przyklękają.

196. Biskup po dojściu do ołtarza oddaje pastorał usługującemu i – po zdjęciu mitry – razem z asystującymi mu diakonami i innymi posługującymi wykonuje głęboki ukłon przed ołtarzem. Następnie podchodzi do ołtarza i całuje go razem z diakonami. Potem udaje się do katedry, gdzie stojąc wykonuje znak krzyża i śpiewa werset: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu. Wszyscy odpowiadają: Panie, pospiesz ku ratunkowi memu oraz śpiewają: Chwała Ojcu i zgodnie z przepisami dodają: Alleluja.

197. Kantorzy intonują hymn, chór zaś albo lud kontynuują śpiew w sposób, jakiego wymaga muzyczna struktura hymnu.

198. Po hymnie biskup siada i – jak zwykle – otrzymuje mitrę; wszyscy również siadają. Kantor intonuje antyfony i psalmy. Jeśli jest taki miejscowy zwyczaj, w czasie śpiewu psalmów wszyscy mogą stać.

Jeśli odmawia się modlitwy po psalmach, powtarza się antyfonę, po czym biskup – po zdjęciu mitry – wraz z wszystkimi wstaje, i mówi: Módlmy się; po krótkiej modlitwie w milczeniu wypowiada modlitwę odpowiadającą danemu psalmowi lub pieśni.

199. Po zakończeniu psalmodii lektor, stojąc na ambonie, wykonuje dłuższe lub krótsze czytanie, którego wszyscy słuchają siedząc.

200. Zależnie od uznania biskup, przyjąwszy pastorał, jeśli zechce, może wygłosić krótką homilię wyjaśniającą czytanie; może przy tym siedzieć z nałożoną mitrą na katedrze lub w innym bardziej stosownym miejscu, z którego wszyscy siedzący będą go widzieć i słyszeć.

201. Po czytaniu lub homilii można według uznania zachować krótką chwilę milczenia.

202. Następnie w formie odpowiedzi na słowo Boże wykonuje się krótkie responsorium lub śpiew responsoryjny.

203. Podczas antyfony do pieśni z Ewangelii biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi. Kiedy chór rozpoczyna pieśń Wielbi dusza moja Pana, wszyscy wstają. Biskup zdejmuje mitrę i wykonuje znak krzyża od czoła do piersi, po czym razem z posługującymi podchodzi do ołtarza i składa należny ukłon, opuszczając jego ucałowanie.

204. W czasie śpiewu pieśni z Ewangelii odbywa się, jak zwykle, okadzenie krzyża, ołtarza, biskupa i innych osób, jak to zostało powiedziane w odniesieniu do Mszy Świętej wyżej, w numerach 89, 93, 96 i 121.

205. Po śpiewie pieśni z Ewangelii i powtórzeniu antyfony wygłasza się prośby. Biskup, mając przed sobą księgę, którą trzyma usługujący, wygłasza wstępną zachętę, po czym jeden z diakonów, od ambony lub z innego odpowiedniego miejsca, podaje ludowi intencje, na które lud odpowiada.

Jeśli biskup uzna za stosowne, może wygłosić zachętę przed Modlitwą Pańską, po czym wszyscy odmawiają tę modlitwę.

Biskup, mając ręce rozłożone, wypowiada modlitwę kończącą tę Godzinę. Wszyscy odpowiadają: Amen.

206. Następnie biskup przyjmuje mitrę oraz rozkłada ręce i pozdrawia lud mówiąc: Pan z wami; lud zaś odpowiada: I z duchem twoim. Jeden z diakonów może wypowiedzieć wezwanie: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa zaczerpnięte spośród odpowiednich formuł Mszału rzymskiego lub modlitwę, mając ręce wyciągnięte nad ludem.

Następnie biskup otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, oraz wykonując trzykrotny znak krzyża nad ludem, dodaje: Ojca + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

207. Następnie jeden z diakonów odsyła lud, mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

208. Biskup w mitrze i z pastorałem odchodzi od katedry i zależnie od uznania całuje ołtarz. Także prezbiterzy i inni znajdujący się w prezbiterium oddają cześć ołtarzowi. Wszyscy wracają procesjonalnie do zakrystii w takim porządku, w jakim przyszli

Rozdział II

Nieszpory sprawowane w formie prostszej

209. Także wtedy, gdy biskup przewodniczy Nieszporom poza większymi uroczystościami albo odbywają się one z mniej licznym udziałem ludu i duchowieństwa lub w jakimś kościele parafialnym, wypada, aby było obecnych przynajmniej kilku prezbiterów, ubranych w komżę nałożoną na sutannę albo w albę i kapę, a także jeden lub dwóch diakonów w albie i dalmatyce. Sam zaś biskup ubiera szaty wymienione wyżej, w numerze 192, albo przynajmniej albę, stułę i kapę.

Wszystko odbywa się jak opisano wyżej, w numerach 191 – 208, z koniecznym przystosowaniem.

210. Kiedy zaś biskup jest obecny w jakiejś parafii lub uczestniczy w niewielkim zgromadzeniu w innym kościele, może przewodniczyć Nieszporom z zajmowanego przez siebie miejsca, ubrany w strój chórowy114 i w asyście kilku posługujących.

211. Jeśli biskup bierze udział w celebracji Nieszporów, którym przewodniczy prezbiter, udziela błogosławieństwa przed odesłaniem ludu.

Rozdział III

Jutrznia

212. Jutrznia może być sprawowana w taki sam sposób jak Nieszpory, z następującymi różnicami:

213. Jeśli na początku recytuje się Wezwanie, to zamiast wersetu: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu, biskup śpiewa na rozpoczęcie Jutrzni werset: Panie, otwórz wargi moje. Wszyscy odpowiadają: A usta moje będą głosić Twoją chwałę. Przy tych słowach wszyscy wykonują znak krzyża na ustach. W postawie stojącej biorą następnie udział w śpiewie psalmu wezwania, powtarzając antyfonę, jak to jest przewidziane w księdze Liturgii godzin.

Po skończeniu psalmu wezwania i powtórzeniu antyfony, śpiewa się hymn i dalszy ciąg Jutrzni odbywa się podobnie jak to podano w opisie Nieszporów.

Rozdział IV

Godzina czytań

214. Godzinie czytań przewodniczy biskup zasiadając na katedrze w stroju chórowym. Rozpoczyna oficjum wersetem: Panie, otwórz wargi moje albo zgodnie z przepisami wezwaniem: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu. Hymn, antyfony i psalmy rozpoczyna kantor, czytania wykonuje lektor, biskup wypowiada modlitwę końcową, i jeśli odbywa się odesłanie, błogosławi lud, jak to jest podane niżej, w numerach 1136 – 1137.

215. Gdy sprawuje się przedłużoną Wigilię, biskup nakłada kadzidło do kadzielnicy i je błogosławi; następnie diakon, ubrany w albę, stułę i dalmatykę, prosi biskupa o błogosławieństwo, po czym poprzedzony przez ministranta z dymiącą kadzielnicą oraz przez dwóch usługujących, niosących zapalone świece, udaje się na ambonę i głosi Ewangelię z odpowiedniej niedzieli albo ze święta.

Według uznania biskup głosi homilię.

Po hymnie Ciebie, Boże, chwalimy (albo Ciebie, Boga, wysławiamy), jeśli ma być odmówiony, biskup dodaje modlitwę końcową, a jeśli odbywa się odesłanie, udziela błogosławieństwa.

216. Ilekroć przedłużona Wigilia odbywa się z udziałem ludu i w formie bardziej uroczystej, biskup, prezbiterzy i diakoni mogą ubrać się podobnie jak do Nieszporów. Podczas psalmodii biskup siedzi na katedrze w mitrze; przed wygłoszeniem Ewangelii oddaje mitrę, wstaje i otrzymuje pastorał, który trzyma także w czasie śpiewu hymnu Ciebie, Boże, chwalimy. Inne czynności odbywają się, jak podano wyżej, w numerze 214.

217. W sposób opisany wyżej, w numerach 214 – 216, w miarę możliwości winna być sprawowana Godzina czytań z udziałem ludu – w obecności lub nawet pod przewodnictwem biskupa – w noc Narodzenia Pańskiego, w Wielki Piątek Męki Pańskiej i w Wielką Sobotę.

Rozdział V

Godzina przedpołudniowa, południowa i popołudniowa

218. Biskup, ubrany w strój chórowy115, może przewodniczyć celebracji Godziny przedpołudniowej, południowej i popołudniowej w kościele katedralnym lub gdzie indziej. Rozpoczyna on daną godzinę wersetem: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu oraz kończy ją modlitwą.

Podczas psalmodii wszyscy siedzą lub stoją, zgodnie z miejscowym zwyczajem. Gdy po śpiewie psalmów wszyscy siedzą, lektor w odpowiednim miejscu wykonuje krótkie czytanie, po którym wszyscy wstają. Kantorzy śpiewają werset, wszyscy zaś odpowiedź. Nie udziela się błogosławieństwa. Godzina kończy się aklamacją: Błogosławmy Panu i odpowiedzią wszystkich: Bogu niech będą dzięki.

Rozdział VI

Modlitwa na zakończenie dnia − kompleta

219. Kiedy biskup przewodniczy komplecie recytowanej w kościele, jest ubrany w strój chórowy116. Asystuje mu kilku posługujących. Rozpoczyna modlitwę wersetem: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu.

Jeśli przewidziany jest rachunek sumienia, odbywa się w milczeniu albo zostaje włączony w akt pokuty.

Podczas psalmodii wszyscy siedzą lub stoją, zgodnie z miejscowym zwyczajem. Gdy po śpiewie psalmów wszyscy siedzą, lektor stojąc w odpowiednim miejscu wykonuje krótkie czytanie, po którym następuje responsorium W ręce Twoje, Panie. Potem wykonuje się antyfonę do pieśni z Ewangelii Teraz, o Panie. Na jej rozpoczęcie wszyscy wstają i wykonują znak krzyża.

Biskup wypowiada modlitwę końcową oraz błogosławi uczestników słowami: Noc spokojną.

220. Modlitwa kończy się antyfoną do Najświętszej Maryi Panny, bez oracji.

Rozdział VII

Celebracje słowa Bożego

Wprowadzenie

221. "Kościół zawsze otaczał czcią Boże Pisma, podobnie jak i samo Ciało Pańskie. Zwłaszcza w liturgii świętej bierze ciągle chleb życia ze stołu Bożego słowa i Ciała Chrystusowego i podaje wierzącym"117. Co więcej, każda celebracja liturgiczna opiera się na słowie Bożym i jest nim przeniknięta118. Biskup winien się starać, aby wszyscy wierni zdobyli odpowiednie duchowe przygotowanie, dzięki któremu potrafiliby poznawać i rozważać misterium Chrystusa głoszone w Starym i Nowym Testamencie.

222. Święte celebracje słowa Bożego są wielce pożyteczne tak dla jednostek, jak i dla wspólnot, gdyż przyczyniają się do rozwoju życia duchowego, do wzrostu umiłowania Bożego słowa oraz do bardziej owocnego sprawowania Eucharystii i innych sakramentów.

223. Jest przeto stosowne, aby celebracje słowa Bożego, zwłaszcza w wigilie bardziej uroczystych świąt, w niektóre dni Adwentu i Wielkiego Postu oraz w niedziele i święta, odbywały się pod przewodnictwem biskupa, zwłaszcza w kościele katedralnym.

Opis celebracji

224. Celebracje słowa Bożego opierają się na układzie liturgii słowa we Mszy Świętej.

225. Biskup, przyjęty w sposób opisany wyżej, w numerze 79, w zakrystii lub w innym stosownym miejscu ubiera albę, nakłada krzyż noszony na piersiach, stułę i kapę odpowiedniego koloru oraz otrzymuje – jak zwykle – mitrę i pastorał. Asystują mu dwaj diakoni w szatach właściwych dla swojego stanu. Jeśli nie ma diakonów, asystują biskupowi dwaj prezbiterzy ubrani w albę lub komżę nałożoną na sutannę.

226. Po obrzędach wstępnych (po śpiewie, pozdrowieniu i oracji) wykonuje się jedno czytanie lub kilka czytań z Pisma Świętego, oddzielonych od siebie pieśniami lub psalmami albo chwilami milczenia. W homilii wyjaśnia się wiernym treść czytań w powiązaniu z ich życiem.

Po homilii wypada zachować chwilę milczenia na medytację nad słowem Bożym. Potem zgromadzenie jednym sercem i jednogłośnie modli się w formie litanijnej lub w inny sposób sprzyjający czynnemu uczestnictwu. Na koniec odmawia się Modlitwę Pańską.

Biskup przewodniczący zgromadzeniu wypowiada modlitwę końcową i błogosławi lud jak to jest podane niżej, w numerach 1136 – 1137.

Na zakończenie jeden z diakonów lub ktoś inny odsyła lud, mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

Przypisy

110 Por. OWLG nr 28.

111 Por. tamże, nr 254.

112 Por. tamże, nry 1, 5-19, 20-27 i 30-32.

113 Por. OWMR nr 274.

114 Por. wyżej, nr 63.

115 Por. wyżej, nr 63.

116 Por. wyżej, nr 63.

117 KO nr 21.

118 Por. Lekcjonarz mszalny, Wprowadzenie teologiczno-pastoralne, nr 3.