Papież Paweł VI
Divinae consortium naturae
Konstytucja Apostolska o sakramencie bierzmowania
(15.08.1971)

Przez łaskę Chrystusa ludzie otrzymują udział w Boskiej naturze, co w pewnym stopniu przypomina narodzenie się do życia przyrodzonego, jego wzrost i podtrzymywanie. Wierni bowiem, odrodzeni przez chrzest, umacniani są przez sakrament bierzmowania i następnie w Eucharystii odżywiają się pokarmem życia wiecznego. W ten sposób przez sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia w coraz większym stopniu otrzymują skarby życia Bożego i zbliżają się do doskonałej miłości.

Słusznie napisano słowa: "Obmywa się ciało, aby duszę oczyścić ze zmazy, ciało namaszcza się, aby uświęcić duszę, ciało znaczy się krzyżmem, aby umocnić duszę, nałożenie rąk ocienia ciało, aby dusza otrzymała duchowe oświecenie, ciało karmi się Ciałem i Krwią Chrystusa, aby dusza nasyciła się Bogiem"1. W istocie Sobór Powszechny Watykański II, świadomy swoich pastoralnych zadań, tym sakramentom wtajemniczenia poświęcił szczególną troskę polecając, aby ich obrzędy zostały krytycznie rozpatrzone i bardziej dostosowane do rozumienia wiernych. Ponieważ weszły już w życie "Obrzędy chrztu dzieci", zredagowane w nowej formie na podstawie uchwały wspomnianego soboru powszechnego i wydane na nasze polecenie, wypada teraz ogłosić obrzędy bierzmowania, aby jasno ukazała się jedność wtajemniczenia chrześcijańskiego.

W ubiegłych latach z wielkim nakładem pracy i badań rozpatrywano sposób, w jaki był udzielany ten sakrament; mianowicie starano się o to, ,,aby w sposób bardziej jasny ukazał się ścisły związek tego sakramentu z całym wtajemniczeniem chrześcijańskim"2. Związek zaś łączący bierzmowanie z innymi sakramentami wtajemniczenia staje się jaśniejszy nie tylko przez ściślejsze powiązanie ich obrzędów, lecz ukazuje się także przez gest i słowa, którymi udziela się sakramentu bierzmowania. Chodzi bowiem o to, aby obrzędy i słowa tego sakramentu "jaśniej wyrażały święte misteria, których są znakiem, a lud chrześcijański, mógł, na ile to możliwe, łatwo je zrozumieć i uczestniczyć w celebracji w sposób pełny, czynny i wspólnotowy"3.

W tym celu postanowiliśmy poddać rewizji także to, co należy do samej istoty obrzędu bierzmowania, przez który wierni otrzymują Ducha Świętego jako Dar.

Wiadomo z Nowego Testamentu, że Duch Święty towarzyszył Chrystusowi w wypełnianiu Jego mesjańskiego posłannictwa. Jezus bowiem po przyjęciu chrztu od Jana zobaczył Ducha Świętego zstępującego na siebie (por. Mk 1, 10), który nad Nim pozostał (por. J 1, 32). W istocie przez tego Ducha został nakłoniony, aby przy wsparciu Jego obecnością i pomocą, jawnie rozpoczął działalność mesjańską. Kiedy ze zbawienną mocą nauczał lud nazaretański, wyjaśnił w swojej mowie, że przepowiednia Izajasza: ,,Duch Pański nade mną" odnosi się do Niego (por. Łk 4, 17-21).

Następnie obiecał swoim uczniom, że Duch Święty będzie ich wspomagał, aby także wobec prześladowców odważnie dawali świadectwo wierze (por. Łk 12, 12). W dzień przed męką obiecał Apostołom, że ześle od Ojca Ducha prawdy (por. J 15, 26), który pozostanie z nimi na wieki (J 14, 16) i będzie im pomagał w składaniu o Nim świadectwa (por. J 15, 26). Wreszcie po swoim zmartwychwstaniu Chrystus obiecał bliskie zstąpienie Ducha Świętego: ,,Gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami" (Dz 1, 8; por. Łk 24, 49).

Rzeczywiście w święto Pięćdziesiątnicy Duch Święty w cudowny sposób zstąpił na Apostołów zgromadzonych z Maryją, Matką Jezusa, i uczniami i tak zostali Nim "napełnieni", aby natchnieni Bożą mocą, głosili wielkie dzieła Boże (Dz 2, 4). Piotr uznał Ducha Świętego, który w ten sposób zstąpił na Apostołów, za dar ery mesjańskiej (por. Dz 2, 17-18). Wtedy zostali ochrzczeni ci, którzy uwierzyli przepowiadaniu Apostołów, i otrzymali dar Ducha Świętego (Dz 2, 38). Od tego czasu Apostołowie wypełniając wolę Chrystusa, przez nakładanie rąk udzielali neofitom daru Ducha Świętego, który dopełniał łaskę chrztu (por. Dz 8, 15-17; 19, 5 nn). Skutkiem tego w Liście do Hebrajczyków do elementów pierwotnej formacji chrześcijańskiej zaliczano naukę o chrztach jak też i nakładaniu rąk (por. Hbr 6, 2). To nakładanie rąk w tradycji katolickiej słusznie uznaje się za początek sakramentu bierzmowania, który na stałe uobecnia w Kościele łaskę Zielonych Świąt.

Stąd staje się jasne właściwe znaczenie bierzmowania dla wtajemniczenia chrześcijańskiego, przez które wierni "jako członki Ciała żyjącego Chrystusa, włączeni są w Niego i na Jego podobieństwo ukształtowani są przez chrzest, a także bierzmowanie i Eucharystię"4.

Na chrzcie neofici otrzymują odpuszczenie grzechów, przybranie za dzieci Boże oraz znamię Chrystusa, przez którego zostają włączeni do Kościoła i stają się uczestnikami kapłaństwa swojego Zbawiciela (por. 1 P 2, 5 i 9)5. Przez sakrament bierzmowania odrodzeni na chrzcie otrzymują jako niewysłowiony Dar samego Ducha Świętego, który ich umacnia w szczególny sposób6, a naznaczeni znamieniem tego sakramentu ,,doskonalej wiążą się z Kościołem […] i jeszcze bardziej są zobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do jej obrony"7.

W końcu bierzmowanie tak wiąże się z Najświętszą Eucharystią8, że wierni już ochrzczeni i bierzmowani, włączają się całkowicie w Ciało Chrystusa przez uczestnictwo w Eucharystii9.

Udzielenie daru Ducha Świętego już od najdawniejszych czasów dokonywało się w Kościele przez różne obrzędy. Przeszły one liczne zmiany na Wschodzie i na Zachodzie, zawsze jednak oznaczały udzielanie Ducha Świętego. W licznych obrządkach wschodnich już w starożytności do udzielania Ducha Świętego służył przede wszystkim obrzęd namaszczania krzyżmem, jeszcze nie oddzielony jasno od chrztu10. Tego obrzędu do dzisiaj używa się w wielu Kościołach Wschodnich.

Najstarsze świadectwa o tej części wtajemniczenia chrześcijańskiego, w której później wyraźnie rozpoznano sakrament bierzmowania, znajdujemy na Zachodzie. Mianowicie, po obmyciu wodą chrztu, a przed przyjęciem Eucharystii, nakazywano wykonanie wielu obrzędów, jak namaszczenie, nałożenie rąk i naznaczenie (consignatio)11, o czym świadczą dokumenty liturgiczne12 i liczne świadectwa Ojców Kościoła. Stąd z biegiem wieków wyłoniły się pytania i wątpliwości, jakie elementy na pewno należą do istoty bierzmowania. Wypada wspomnieć niektóre przynajmniej oświadczenia soborów powszechnych i sformułowania zawarte w dokumentach papieży, które od XIII w. w niemałej mierze przyczyniły się do wyjaśnienia znaczenia namaszczenia krzyżmem, tak jednak, że nie poszło w zapomnienie nałożenie rąk.

Nasz poprzednik, Innocenty III, napisał: "Nałożenie ręki przez namaszczenie czoła krzyżmem oznacza to, co inaczej nazywamy bierzmowaniem, ponieważ przez nie udziela się Ducha Świętego dla wzrostu i siły"13. Innocenty IV, także nasz poprzednik, wspomina, że Apostołowie udzielali Ducha Świętego "przez nałożenie ręki, które oznacza bierzmowanie, lub namaszczenie krzyżmem czoła"14. W wyznaniu wiary cesarza Michała Paleologa, odczytanym na Soborze Lyońskim II, jest wzmianka o sakramencie bierzmowania, którego "biskupi udzielają przez nałożenie rąk, namaszczając ochrzczonych krzyżmem"15. Dekret dla Ormian, wydany przez Sobór Florencki stwierdza, że materię sakramentu bierzmowania stanowi "krzyżmo sporządzone z oliwy i balsamu"16 i po przytoczeniu słów Dziejów Apostolskich o Piotrze i Janie, którzy przez nakładanie rąk udzielili Ducha Świętego (por. Dz 8, 17) dodaje: "W miejsce tamtego nałożenia ręki udziela się w Kościele sakramentu bierzmowania"17. Sobór Trydencki, chociaż nie zamierza ustalić w sposób rozstrzygający istotnego obrzędu bierzmowania, określa go jednak wyłącznie nazwą świętego bierzmowania krzyżmem18. Benedykt XIV stwierdził: ,,Należy powiedzieć to, co jest bezsporne: mianowicie w Kościele łacińskim sakramentu bierzmowania udziela się używając świętego krzyżma, czyli oleju z oliwek zmieszanego z balsamem i poświęconego przez biskupa, którym szafarz sakramentu wykonuje znak krzyża na czole przyjmującego, wypowiadając słowa formuły"19.

Wielu uczonych teologów mając na względzie te deklaracje i tradycje, broniło tezy, że do ważnego udzielania bierzmowania wymaga się jedynie namaszczenia krzyżmem, uczynionego przez nałożenie ręki na czoło; niemniej w obrzędach Kościoła łacińskiego zawsze było przepisane nałożenie rąk na kandydatów do bierzmowania przed namaszczeniem.

Co do słów obrzędu, którym udzielano Ducha Świętego, należy zauważyć, że już w powstającym Kościele Piotr i Jan, aby dopełnić inicjacji ochrzczonych w Samarii, modlili się za nich, aby otrzymali Ducha Świętego i wtedy nałożyli na nich ręce (por. Dz 8, 15-17). Na Wschodzie w IV i V wieku w obrzędzie bierzmowania pojawiają się pierwsze ślady słów "znamię daru Ducha Świętego"20. Słowa te wkrótce zostały przyjęte przez Kościół konstantynopolitański i jeszcze obecnie są używane przez Kościoły obrządku bizantyńskiego.

Na Zachodzie słowa obrzędu dopełniającego chrzest nie były dokładnie określone aż do XII i XIII wieku. Natomiast w Pontyfikale Rzymskim wieku XII pierwszy raz występuje formuła, która później stała się powszechna: ,,Znaczę cię znakiem krzyża i umacniam cię krzyżmem zbawienia. W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego"21.

Z tego, co przypomnieliśmy, widać, że chociaż inną drogą, jednak zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, na pierwsze miejsce w czynności bierzmowania wysunęło się namaszczenie krzyżmem, które w pewien sposób uobecnia apostolskie nakładanie rąk. Ponieważ to namaszczenie krzyżmem w sposób właściwy oznacza duchowe namaszczenie przez Ducha Świętego, którego udziela się wiernym, chcemy potwierdzić jego istnienie i znaczenie.

Co do słów, jakie wypowiada się przy bierzmowaniu, z należnym szacunkiem rozważyliśmy wartość czcigodnej formuły używanej w Kościele łacińskim; uważamy jednak, że wyżej należy postawić starożytną formułę, właściwą obrządkowi bizantyńskiemu, która wyraża Dar samego Ducha Świętego i wspomina Jego wylanie w dzień Pięćdziesiątnicy (por. Dz 2, 1-4 i 38). Przyjmujemy zatem tę formułę, oddając ją prawie dosłownie.

Dlatego też, aby odnowienie obrzędów bierzmowania objęło także samą istotę obrzędu sakramentalnego, naszą najwyższą powagą Apostolską określamy i postanawiamy, by w przyszłości w Kościele łacińskim zachowano następującą zasadę:

Sakramentu Bierzmowania udziela się przez namaszczenie krzyżmem na czole, którego dokonuje się z nałożeniem ręki i przez słowa: "Przyjmij znamię Daru Ducha Świętego".

Chociaż nałożenie rąk na wybranych, którego dokonuje się z przepisaną modlitwą przed namaszczeniem krzyżmem, nie należy do istoty obrzędu sakramentalnego, trzeba je wysoko cenić, ponieważ należy do całości tego obrzędu i przyczynia się do pełniejszego jego zrozumienia. Jasne jest, że to poprzedzające nałożenie rąk różni się od nałożenia ręki, jakie łączy się z namaszczeniem krzyżmem na czole.

Po ustanowieniu i wyjaśnieniu wszystkiego, co odnosi się do istoty sakramentalnego obrzędu, naszą apostolską władzą zatwierdzamy obrzędy tego sakramentu, odnowione przez Świętą Kongregację Kultu Bożego, w porozumieniu z Świętymi Kongregacjami Doktryny Wiary, Dyscypliny Sakramentów i Ewangelizacji Narodów w zakresie ich kompetencji. Wydanie łacińskie tych obrzędów, zawierające nową formułę, wchodzi w życie natychmiast, gdy się ukaże. Wydania w językach współczesnych, przygotowane przez Konferencje Biskupów i zatwierdzone przez Stolicę Apostolską, wejdą w życie w dniu ustalonym przez te Konferencje. Do końca roku 1972 wolno używać starych obrzędów. Od dnia 1 stycznia 1973 roku wszyscy, których to dotyczy, mają używać tylko nowych obrzędów.

Chcemy, aby te nasze postanowienia i przepisy były w Kościele łacińskim prawomocne i skuteczne, teraz i w przyszłości, bez względu na Konstytucje i Zarządzenia Apostolskie wydane przez naszych poprzedników oraz inne przepisy godne szczególnego wspomnienia.

[Przypisy – tyt. red.]

1 Tertullianus, De resurrectione mortuorum, VIII, 3: CCL, 2, p. 931.

2 Por. Conc. Vat. II, Const. Sacrosanctum Concilium, 71, A.A.S. 56 (1964), p. 118 (Sobór Watykański II, Konst. o liturgii świętej [dalej KL], n. 71).

3 Tamże, n. 21, p. 106 (KL 21).

4 Por. Conc. Vat. II, Decr. Ad Gentes divinitus, n. 36, A.A.S. 58 (1966), p. 983 (Sobór Watykański II, Dekr. o działalności misyjnej Kościoła [dalej DM], n. 36).

5 Conc. Vat. II, Const. dogm. Lumen gentium, n. 11, A.A.S. 57 (1965), p. 15 (Sobór Watykański II, Konst. dogm. o Kościele [dalej KK], n. 11).

6 Tamże.

7 Tamże, por. Decr. Ad Gentes divinitus, n. 11, A.A.S. 58 (1966), p. 959-960 (DM 11).

8 Por. Conc. Vat. II, Decr. Presbyterorum Ordinis, n. 5, A.A.S. 58 (1966), p. 997 (Sobór Watykański II, Dekr. o posłudze i życiu kapłanów [dalej DK], n. 5).

9 Por. Tamże,p. 997-998 (DK 5).

10 Por. Origenes, De Principiis, I, 3, 2; GCS, 22, p. 49 sq.; Comm. in Εp. ad Rom., V, 8; PG 14, 1038: Cyrillus Hierosolymitanus, Catech. XVI, 26; XXI 1-7; PG, 33, 956; 1088-1093.

11 Por. Tertullianus, De Baptismo, VII-VIII; CCL 1, p. 282 sq.; B. Botte, La tradition apostolique de Saint Hippolyte:Liturgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen, 39, Münster in W., 1963, pp. 52-54; Ambrosius, De Sacramentis, II, 24; III, 2, 8; VI, 2, 9; CSEL 73, pp. 36, 42, 74-75; De Mysteriis, VII, 42; ibid., p.106.

12 Liber Sacramentorum Romanae Ecclesiae Ordinis Anni circuli, ed. L. C. Mohlberg (Rerum Ecclesiasticarum Documenta, Fontes, IV), Roma 1969, p. 75; Das Sacramentarium Gregorianum nach den Aachener Urexemplar, ed. H. Lietzmann (Liturgiegeschichtliche Quellen, 3) Müster in W., 1921, p. 53 sq.; Liber Ordinum, ed. M. Férotin (Monumenta Ecclesiae Liturgica, V,) Paris, 1904, p. 33 sq.; Missale Gallicanum Vetus, ed. L. C. Mohlberg (Rerum Eclclesiasticarum Documenta, Fontes, III), Roma, 1958, p. 42; Missale Gothicum, ed. L. C. Mohlberg (Rerum Ecclesiasticarum Documenta, V), Roma 1961, p. 67; C. Vogel-R. Elze, Le Pontifical Romano-Germanique du dixième siècle, Le Texte, II (Studi e Testi, 227), Città del Vaticano, 1963, p. 109; M. Andrieu, Le Pontifical Romain au Moyen-Age, t. 1, Le Pontifical Romain du XIIe siècle: Studi e Testi, 86), Città del Vaticano, 1938, pp. 274 sq. et 289; t. 2, Le Pontifical de la Curie Romaine au XIIIe siècle (Studi e Testi, 87), Città del Vaticano, 1940, pp. 452 sq.

13 Εp. «Cum venisset»; PL, 215, 285. Wyznanie wiary przepisane przez tego Papieża waldensom zawiera słowa: Confirmationem ab episcopo factam id est impositionem manuum, sanctam et venerande accipiendum esse censemus; PL 215, 1511.

14 Ep. «Sub Catholicae profesione»: Mansi, Conc. Coll., t. 23, 579.

15 Mansi, Conc. Coll. t. 24, 71.

16 Epistolae Pontificiae ad Concilium Florentinum spectantes, ed. G. Hofmann, Concilium Florentinum, vol. I, ser. A., pars II, Roma 1944, p. 128.

17 Tamże, p. 129.

18 Concilii Tridentini Actorum pars altera, ed. S. Eheses, Concilium Tridentinum, V. Act. II, Friburgi Br., 1911, p. 996.

19 Ep. «Ex quo primum tempore», 52; Benedicti XIV... Bullarium, t. III, Prati 1847, p. 320.

20 Por. Cyrillus Hierosolymitanus, Catech., XVIII, 33; PG 33, 1056; Asterius, Episcopus Amasenus, In parabolam de filio prodigo, in «Photii Bibliotheca», Cod. 271; PG104, 213. Por. także Epistola cuiusdam Putriarchae Constantinopolitani ad Martyrium Episcopum Antiochenum; PG, 119, 900.

21 M. Andrieu, Le Pontifical Romain au Moyen-Age, t. 1, Le Pontifical Romain du XIIe siècle: (Studi e Testi, 86), Città del Vaticano, 1938, p. 247.