Komisja Wykonawcza Konstytucji o świętej liturgii, Święta Kongregacja Obrzędów
Eucharisticum Mysterium
Instrukcja o kulcie Tajemnicy Eucharystycznej
(25.05.1967)

Wstęp

1. Nowsze dokumenty Kościoła o Tajemnicy Eucharystycznej

Tajemnica eucharystyczna jest prawdziwie ośrodkiem świętej liturgii, a nawet całego życia chrześcijańskiego. Z tej racji Kościół, pouczony przez Ducha Świętego, stara się z dnia na dzień bardziej ją zgłębiać i pełniej nią żyć.

Święty Sobór Watykański II przedstawił w naszych czasach różne niemałej wagi aspekty tej tajemnicy.

Przez Konstytucję o świętej liturgii, przypominając pewne sprawy dotyczące natury i znaczenia Eucharystii1, ustanowił zasady odnowienia obrzędów Najświętszej Ofiary Mszy świętej — ażeby sprawowanie tej tajemnicy sprzyjało pełnemu i czynnemu uczestniczeniu wiernych2. Ponadto rozszerzył praktykę koncelebry i Komunii świętej pod dwiema postaciami.3

W Konstytucji o Kościele wyjaśnił głęboki związek, jaki zachodzi między Eucharystią a tajemnicą Kościoła.4 W innych wreszcie dokumentach podkreślił znaczenie tajemnicy eucharystycznej w życiu wiernych5, jak również jej moc naświetlającą sens ludzkiego dzieła i całej stworzonej natury, o ile mianowicie w nim "składniki natury, przygotowane przez ludzi, przemieniają się w Ciało i Krew chwalebną"6.

Papież zaś Paweł VI w encyklice "Mysterium fidei"[[8]] zwrócił uwagę na istotne znaczenie niektórych zagadnień nauki o Eucharystii, zwłaszcza o rzeczywistej obecności Chrystusa i czci należnej temu Sakramentowi, również poza Mszą świętą.

2. Konieczność jednoczesnego uwzględnienia pełnej nauki tych dokumentów

W ostatnich czasach niektóre aspekty przekazywanej nauki o tej tajemnicy głębiej są nieraz w Kościele naświetlane i podsuwane pobożności wiernych z nowym zapałem, przy wykorzystaniu także różnego rodzaju studiów i przedsięwzięć zwłaszcza liturgicznych i biblijnych.

Jest przeto rzeczą konieczną, ażeby z całej nauki tych dokumentów zostały wyprowadzone normy praktyczne, które by wskazywały sposób, w jaki lud chrześcijański winien odnosić się do tej tajemnicy dla osiągnięcia nowego poznania i świętości, jakie Sobór przedstawił Kościołowi.

Trzeba bowiem, aby tajemnica eucharystyczna, rozważana w sposób pełny w różnych jej aspektach, z właściwą przejrzystością ukazywała się przed oczyma wiernych oraz aby powiązania, jakie według nauki Kościoła zachodzą obiektywnie między różnymi aspektami tej tajemnicy, znalazły oddźwięk w życiu i świadomości wiernych.

3. Główne punkty nauki podkreślane w tych dokumentach

Wśród zasad dotyczących tej nauki, jakie znajdują się we wspomnianych dokumentach na temat tajemnicy eucharystycznej, wypada podkreślić następujące, które dotyczą ustosunkowania się wiernych do tej tajemnicy i dlatego łączą się bezpośrednio z celem tej instrukcji.

a) "Syn Boży w naturze człowieczej z Nim zjednoczonej, zwyciężając śmierć przez śmierć i zmartwychwstanie swoje, odkupił człowieka i przemienił w nowe stworzenie (por. Ga 6, 15; 2 Kor 5, 17). Udzielając bowiem Ducha swego, braci swoich, powołanych ze wszystkich narodów, ustanowił w sposób mistyczny jako Ciało swoje. W Ciele tym życie Chrystusowe rozlewa się na wierzących, którzy przez sakramenty jednoczą się w sposób tajemny i rzeczywisty z umęczonym i uwielbionym Chrystusem."9

Stąd "Zbawiciel nasz podczas Ostatniej Wieczerzy, tej nocy, kiedy został wydany, ustanowił eucharystyczną Ofiarę Ciała i Krwi swojej, aby w niej na całe wieki, aż do swego przyjścia, utrwalić ofiarę Krzyża i tak umiłowanej oblubienicy Kościołowi powierzyć pamiątkę swej męki i zmartwychwstania: sakrament miłosierdzia, znak jedności, węzeł miłości, ucztę paschalną, w której pożywamy Chrystusa, w której dusza napełnia się łaską i otrzymujemy zadatek przyszłej chwały".10

Stąd Msza święta, czyli Wieczerza Pańska, jest jednocześnie i to w sposób nierozdzielny:

— ofiarą, w której uwiecznia się ofiara Krzyża;

— pamiątką śmierci i zmartwychwstania Pana, który mówi: "To czyńcie na moją pamiątkę" (Łk 22, 19);

— świętą ucztą, w której przez uczestnictwo w Ciele i Krwi Pańskiej lud Boży uczestniczy w dobrach ofiary paschalnej, odnawia nowe przymierze jeden raz zawarte przez Boga z ludźmi w Krwi Chrystusa oraz ujawnia w figurze i uprzedza przez wiarę i nadzieję ucztę eschatologiczną w Królestwie Ojca, zwiastując śmierć Pańską, "aż przybędzie".11

b) Tak więc we Mszy świętej ofiara i święta uczta w ten sposób należą do tej samej tajemnicy, tak że jedno z drugim łączy się bardzo ścisłym węzłem.

Pan bowiem w samej ofierze Mszy świętej ofiaruje się, gdy "staje się obecny sakramentalnie jako duchowy pokarm wiernych pod postaciami chleba i wina".12

I w tym też celu powierzył Chrystus Kościołowi tę ofiarę, aby wierni uczestniczyli w niej zarówno duchowo przez wiarę i miłość, jak i sakramentalnie przez ucztę Komunii świętej, Uczestnictwo zaś w Wieczerzy Pańskiej jest łączeniem się z Chrystusem, składającym się za nas w ofierze Ojcu.13

c) Celebrowanie eucharystyczne, które dokonuje się we Mszy świętej, jest czynnością nie tylko Chrystusa, ale i Kościoła. W niej bowiem Chrystus uwieczniając w sposób bezkrwawy w ciągu wieków ofiarę dokonaną na krzyżu14, siebie samego ofiaruje Ojcu przez posługę kapłanów15. Kościół zaś, oblubienica i służebnica Chrystusa, wypełniając razem z Nim rolę kapłana i żertwy ofiaruje Go Ojcu, a jednocześnie siebie samego całego ofiaruje z Nim.16

W ten sposób Kościół, zwłaszcza w wielkiej Modlitwie eucharystycznej (w Kanonie Mszy świętej), razem z Chrystusem składa Ojcu w Duchu Świętym dziękczynienie za wszystkie dobra, których udziela On ludziom w akcie stworzenia i w sposób oczywisty w tajemnicy paschalnej, oraz uprasza Ojca o przyjście Jego Królestwa.

d) Stąd żadna Msza święta, tak jak i żadna czynność liturgiczna, nie jest czynnością czysto prywatną, lecz uroczystym obrzędem Kościoła, który jest społecznością posiadającą różne stopnie święceń i funkcje. W tej społeczności poszczególne jednostki działają zgodnie z własnymi zadaniami.17

e) Celebrowanie Eucharystii w ofierze Mszy świętej stanowi rzeczywiście źródło i cel kultu, który poza Mszą świętą jest jej oddawany. Nie tylko bowiem święte postacie, które pozostają po Mszy świętej, z niej pochodzą, lecz ponadto w tym przede wszystkim celu są przechowywane po Mszy świętej, aby wierni, którzy nie mogli uczestniczyć we Mszy świętej, przez sakramentalną Komunię, przyjętą w odpowiednim usposobieniu, łączyli się z Chrystusem i Jego ofiarą, sprawowaną we Mszy świętej.18

Dlatego sama eucharystyczna Ofiara jest szczytem i źródłem całego kultu Kościoła i całego życia chrześcijańskiego.19 W tej Ofierze dziękczynienia, przebłagania, prośby i chwały wierni w sposób pełniejszy uczestniczą, gdy nie tylko świętą Żertwę, a w niej i siebie samych ofiarują Ojcu razem z kapłanem z całego serca, lecz również gdy przyjmują tę Żertwę w Sakramencie.

f) Nikt nie powinien wątpić, że "wszyscy wierni Chrystusowi według zwyczaju stale przyjętego w Kościele katolickim mają temu Najświętszemu Sakramentowi oddawać najwyższy kult adoracji ("latriae"), który należy się prawdziwemu Bogu. Nie zmniejsza obowiązku uwielbienia to, że Chrystus ustanowił ten Sakrament dla spożywania".20 Także bowiem w Sakramencie, który jest przechowywany, winien być On adorowany21, ponieważ jest tam obecny substancjalnie przez ową przemianę chleba i wina, która według Soboru Trydenckiego22 bardzo słusznie nazywa się transsubstancjacją.

g) Tajemnica zatem Eucharystii winna być rozważana w całej swojej pełni tak w samym sprawowaniu Mszy świętej, jak i w kulcie świętych postaci, które są przechowywane po Mszy świętej celem rozszerzenia łaski najświętszej Ofiary.23

Z tych właśnie zasad winny być wyprowadzone normy dotyczące praktyki kultu, jaki się należy temu Sakramentowi, również poza Mszą świętą, oraz jego uzgodnienia z właściwie odnowionym układem ofiary Mszy świętej w myśl wskazań Soboru Watykańskiego II oraz innych dokumentów Stolicy Apostolskiej wydanych w tej materii.24

4. Ogólne założenia niniejszej instrukcji

Stąd Papież Paweł VI, delegując Radę do wykonania Konstytucji o świętej liturgii, polecił jej przygotowanie specjalnej instrukcji, w której zostałyby wydane tego rodzaju praktyczne normy, pożyteczne w obecnych warunkach.

Potrzeba zaś w ten sposób ułożyć te normy, aby nie tylko miały na uwadze ogólniejsze zasady przekazywania ludowi w katechezie tajemnicy eucharystycznej, lecz także aby stały się bardziej zrozumiałe znaki, przy pomocy których Eucharystia jest sprawowana jako wspomnienie Pana oraz jest czczona jako Sakrament trwający w Kościele.

Chociaż bowiem w tej tajemnicy to jest szczególną doskonałością i właściwością, że jest w niej obecny sam Sprawca uświęcenia, jednakże to ona ma wspólne z innymi sakramentami, że jest znakiem rzeczy świętej i widzialnym wyrazem niewidzialnej łaski.25 Stąd też tym bezpieczniej i skuteczniej przeniknie umysł i życie wiernych, im bardziej jasne i odpowiednie będą znaki, przy pomocy których jest sprawowana i czczona.26

Część I

Niektóre ogólniejsze zasady, jakie należy mieć na uwadze przy nauczaniu wiernych o Tajemnicy Eucharystycznej

5. Wymogi dotyczące duszpasterzy, którzy winni przekazywać katechezę o tej tajemnicy

Ażeby tajemnica eucharystyczna wnikała powoli w umysł i życie wiernych, konieczna jest odpowiednia katecheza.

Duszpasterze zaś, aby mogli to zadanie właściwie wykonać, winni przede wszystkim nie tylko mieć przed oczyma pełną naukę wiary, zawartą w dokumentach Urzędu Nauczycielskiego, lecz także głębiej wniknąć w ducha Kościoła w tej sprawie sercem i życiem.27 Wtedy bowiem łatwo będą mogli poznać, jakie ze wszystkich aspektów tej tajemnicy bardziej odpowiadają wiernym w poszczególnych przypadkach.

Uwzględniając zaś to, o czym była mowa w numerze 3, należy zwracać uwagę w sposób szczególny — oprócz innych — na następujące sprawy.

6. Tajemnica Eucharystyczna ośrodkiem całego życia Kościoła

Katecheza o tajemnicy eucharystycznej winna zmierzać w tym kierunku, ażeby wiernym mocno uświadomić, że sprawowanie Eucharystii jest rzeczywiście ośrodkiem życia chrześcijańskiego tak w odniesieniu do całego Kościoła, jak i w odniesieniu do jego lokalnych wspólnot. Bowiem "inne sakramenty, tak jak wszystkie kościelne posługi i dzieła apostolskie wiążą się ze świętą Eucharystią i do niej zmierzają.

W Najświętszej bowiem Eucharystii zawiera się całe duchowe dobro Kościoła, a mianowicie sam Chrystus, nasza Pascha i Chleb żywy, który przez Ciało swoje ożywione i ożywiające Duchem Świętym daje życie ludziom, zapraszając ich i doprowadzając w ten sposób do ofiarowania razem z Nim samych siebie, swojej pracy i wszystkich rzeczy stworzonych".28

Wspólnota życia Bożego i jedność ludu Bożego, na których opiera się Kościół, przez Eucharystię w sposób odpowiedni wyraża się i cudownie sprawuje.29 W niej mieści się szczyt zarówno działalności, przez którą Bóg w Chrystusie uświęca świat, jak i kultu, który ludzie wyrażają Chrystusowi, a przez Niego Ojcu w Duchu Świętym30, a jego sprawowanie "w najwyższym stopniu przyczynia się do tego, aby wierni życiem swym wyrażali oraz ujawniali innym tajemnicę Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła"31.

7. Tajemnica Eucharystyczna ośrodkiem Kościoła lokalnego

Przez Eucharystię "Kościół nieustannie żyje i wzrasta. Ten Kościół Chrystusa jest rzeczywiście obecny we wszystkich prawnych wspólnotach lokalnych wiernych, które, złączone ze swymi pasterzami, również nazywają się w Nowym Testamencie Kościołami. One bowiem są w swoim miejscu nowym ludem powołanym przez Boga w Duchu Świętym i we wszelkiej pełności (1 Tes 1, 5). W nich gromadzą się wierni przez głoszenie Ewangelii Chrystusa i jest sprawowana tajemnica Wieczerzy Pańskiej, «aby przez pokarm i krew Pańską dopełniało się pełne braterstwo ciała»32. W każdej wspólnocie ołtarza przez święte posługiwanie biskupa33 ewentualnie kapłana, który występuje w imieniu biskupa34, ujawnia się znak owej miłości i «jedności mistycznego Ciała, bez której nie może być zbawienia»35. W tych wspólnotach, choć często niewielkich i ubogich lub rozproszonych, jest obecny Chrystus, mocą którego zespala się jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół. Bowiem «nie co innego sprawuje uczestnictwo Ciała i Krwi Chrystusa, jak to, że przemieniamy się w to, co przyjmujemy»36".37

8. Tajemnica Eucharystyczna i jedność chrześcijan

Oprócz tego, co dotyczy wspólnoty kościelnej oraz poszczególnych wiernych, niech duszpasterze pilnie podkreślają także ten punkt nauki, w którym Kościół naucza, że przez pamiątkę Pana, sprawowaną według Jego woli, wyraża się i sprawuje jedność wszystkich w Niego wierzących.38

Zgodnie z przepisem Dekretu Soboru Watykańskiego II o ekumenizmie39, wierni powinni być przygotowani do właściwej oceny wartości zachowanych w tej tradycji eucharystycznej, w której bracia innych wyznań chrześcijańskich zwykli sprawować Wieczerzę Pańską. Skoro bowiem "w świętej Uczcie sprawują pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Pańskiego, wyznają, że oznacza ona życie w łączności z Chrystusem, i oczekują Jego chwalebnego przyjścia".40 Ci zaś, którzy zachowali sakrament kapłaństwa, w sprawowaniu Eucharystii "złączeni z biskupem, mając dostęp do Boga Ojca przez Syna, Słowo wcielone, umęczone i uwielbione, w szczodrobliwości Ducha Świętego dostępują zjednoczenia z Przenajświętszą Trójcą stawszy się »uczestnikiem Bożej natury« (2 P 1,4). Dlatego przez sprawowanie Eucharystii Pańskiej w tych poszczególnych Kościołach buduje się i rozrasta Kościół Boży, a przez koncelebrację przejawia się ich wspólnota"41.

Niech przeto zanoszą modły do Boga, ażeby wszyscy uczniowie Chrystusa z każdym dniem coraz głębiej pojmowali tajemnicę Eucharystii i tak ją sprawowali, by, stawszy się uczestnikami Ciała Chrystusa, tworzyli jedno Ciało (por. 1 Kor 10, 17) "połączone takimi więzami, którymi On sam chciał je połączyć"42.

9. Różne sposoby obecności Chrystusa

Celem osiągnięcia głębszego zrozumienia tajemnicy eucharystycznej trzeba wiernych pouczać również o głównych sposobach, dzięki którym sam Pan swego Kościoła jest obecny w sprawowaniu liturgii.43

Jest zawsze obecny w zgromadzeniu wiernych zebranych w Jego imieniu (por. Mt 18, 20). Jest także obecny w swoim słowie, gdy mianowicie przemawia w czasie czytania Pisma Świętego w Kościele.

Ta obecność Chrystusa pod postaciami "nazywa się rzeczywistą nie w sposób ekskluzywny, jakoby inne sposoby obecności nie były rzeczywistymi, lecz dla wyrażenia jej najwyższego stopnia"[[46]].

10. Powiązanie między liturgią słowa i liturgią eucharystyczną

Niech przeto pasterze "pilnie pouczają wiernych o obowiązku uczestniczenia w całej Mszy świętej", naświetlając w ten sposób wewnętrzny związek, jaki zachodzi między liturgią słowa i sprawowaniem Wieczerzy Pańskiej, aby dobrze zrozumieli, że tworzą one jeden akt kultu.47 Bowiem "głoszenie słowa jest wymagane do samej posługi sakramentów, ponieważ są to sakramenty wiary, która rodzi się ze słów i nim się karmi".48 W szczególny sposób należy to powiedzieć o odprawianiu Mszy świętej, gdzie liturgii słowa stawia się zadanie, by w specjalny sposób podkreślała wewnętrzną więź, zachodzącą między głoszeniem i słuchaniem słowa Bożego a tajemnicą eucharystyczną.49

Wierni słuchając zatem słowa Boga niech rozumieją, że Jego niezwykłe sprawy, które są zwiastowane, osiągają szczyt w tajemnicy paschalnej, której pamiątka jest sprawowana w sposób sakramentalny we Mszy świętej. Przyjmując w ten sposób słowo Boga i nim się posilając, wierni są doprowadzani w dziękczynieniu do owocnego uczestniczenia w tajemnicach zbawienia. W ten sposób Kościół posila się Chlebem życia ze stołu zarówno słowa Bożego jak i Ciała Chrystusa.50

11. Kapłaństwo powszechne i kapłaństwo sakramentalne w sprawowaniu Eucharystii

Takie zaś czynne i właściwe uczestnictwo społeczności tym bardziej będzie świadome i owocne, im jaśniej poznają wierni to, co do nich należy w zgromadzeniu liturgicznym, oraz ich funkcje w akcji eucharystycznej.51

Stąd w katechezie niech będzie wykładana nauka o królewskim kapłaństwie, w którym wierni zostali konsekrowani przez odrodzenie i namaszczenie Ducha Świętego.52

Następnie niech więcej będą naświetlane czy to zadanie kapłaństwa sakramentalnego w sprawowaniu Eucharystii, które różni się od kapłaństwa powszechnego istotą, a nie tylko stopniem53, czy to funkcje wykonywane przez innych, wypełniających jakieś posługiwanie54.

12. Na czym polega czynne uczestnictwo we Mszy Świętej

Należy więc wykładać, że wszyscy, którzy zbierają się na Eucharystię, są owym świętym ludem, który w świętej czynności uczestniczy razem z ministrami. Sam tylko kapłan, jako reprezentujący Chrystusa, konsekruje chleb i wino. Udział wiernych w Eucharystii na tym polega, ażeby pamiętając o męce, zmartwychwstaniu i chwale Pana, składali dzięki Bogu i niepokalaną Hostię nie tylko przez ręce kapłana, lecz także razem z nim ofiarowywali, a przez przyjmowanie Ciała Pańskiego doskonaliła się ich wspólnota z Bogiem i między sobą, do której winno prowadzić uczestnictwo w ofierze Mszy świętej.55 Doskonalsze jest bowiem uczestnictwo we Mszy świętej, gdy wierni odpowiednio przygotowani przyjmują w czasie samej Mszy świętej sakramentalnie Ciało Pana będąc posłuszni Jego słowom: "Bierzcie i jedzcie".56

Ta ofiara, podobnie jak i sama męka Chrystusa, chociaż jest składana za wszystkich, jednakże "skuteczność ma tylko względem tych, którzy łączą się z męką Chrystusa przez wiarę i miłość. (...) Im zaś pomaga w mniejszym lub większym stopniu zależnie od miary ich pobożności"57.

To wszystko zaś tak trzeba wyjaśniać wiernym, ażeby przez to w samej Mszy świętej, tak wewnętrznymi aktami jak i w zewnętrznych obrzędach czynnie uczestniczyli według zasad ustalonych przez Konstytucję o świętej liturgii58, które zostały obszerniej określone przez instrukcję "Inter oecumenici" z dnia 26 września 1964 r., przez instrukcję "Musicam sacram" z dnia 5 marca 1967 r.59 i przez instrukcję "Tres abhinc annos" z dnia 4 maja 1967 r.

13. Skutki sprawowania Eucharystii w życiu codziennym wiernych

Wierni winni w życiu i postępowaniu realizować to, co pojęli przez wiarę i sakrament przy celebrowaniu Eucharystii. Niech więc się starają żyć mocą niebieskiego pokarmu uczestnicząc w śmierci i zmartwychwstaniu Pana. Każdy przeto, kto uczestniczył we Mszy świętej, niech będzie "zapobiegliwy, aby podejmować dobre uczynki, podobać się Bogu i właściwie postępować, pożyteczny dla Kościoła, czyniący, czego się nauczył, i postępujący w pobożności"60, stawiając sobie jako zadanie przepojenie świata duchem chrześcijańskim, oraz pozostawanie "we wszystkim pośród wspólnoty ludzkiej" świadkiem Chrystusa61.

Żadna przecież "społeczność chrześcijańska nie mogłaby być zbudowana, gdyby nie miała korzenia i podstawy w sprawowaniu Najświętszej Eucharystii, od niej zatem trzeba rozpocząć wszelkie wychowanie do ducha wspólnoty".62

14. Katecheza o Mszy Świętej dla dzieci

Ci, do których należy troska o wychowanie religijne dzieci, zwłaszcza zaś rodzice, proboszcz, nauczyciele, wprowadzając je stopniowo w poznanie tajemnicy zbawienia63, niech się zatroszczą, ażeby pozostawić odpowiednie miejsce katechezie o Mszy świętej. Katecheza o Eucharystii, właściwie dostosowana do wieku i pojmowania dzieci, winna do tego zdążać, ażeby przez wyjaśnienie głównych obrzędów i modlitw przekazać znaczenie Mszy świętej również i w tym, co dotyczy udziału w życiu Kościoła.

To wszystko należy mieć na uwadze w szczególny sposób, gdy chodzi o dzieci przygotowywane do pierwszej Komunii świętej, tak ażeby pierwsza Komunia święta rzeczywiście okazała się pełnym wszczepieniem w Ciało Chrystusa.64

15. Katecheza o Mszy Świętej winna mieć swój początek w obrzędach i modlitwach

Sobór Powszechny Trydencki nakazuje duszpasterzom, ażeby często "czy to sami, czy przez kogoś innego wyjaśniali coś z tych rzeczy, które są czytane we Mszy świętej, a między innymi żeby wyjaśniali jakąś tajemnicę tej najświętszej Ofiary".65

Tak więc niech duszpasterze doprowadzą wiernych do pełnego rozumienia tej tajemnicy wiary przez odpowiednią katechezę, która wychodziłaby od tajemnicy roku liturgicznego oraz od obrzędów i modlitw występujących w odprawianiu w ten sposoby ażeby wyjaśniali ich znaczenie i doprowadzali do głębokiego zrozumienia tajemnicy, którą oznaczają i sprawują.

Część II

Sprawowanie Pamiątki Pana

I. Pewne ogólne normy porządkujące sprawowanie Pamiątki Pana we wspólnocie wiernych

16. Jedność wspólnoty ujawniona w odprawianiu

Ponieważ z racji chrztu "nie ma Żyda ani Greka, nie ma sługi ani wolnego, nie ma mężczyzny ani niewiasty", lecz wszyscy są jednym w Jezusie Chrystusie (por. Ga 3, 28), stąd zgromadzenie, które w Eucharystii w sposób pełniejszy ujawnia naturę Kościoła, wtedy ma miejsce, gdy w nim wierni jakiegokolwiek rodzaju, wieku i pozycji społecznej równocześnie łączą się między sobą.

Jedność jednak tej społeczności, jaka ma źródło w jednym Chlebie, w którym wszyscy uczestniczą (por. 1 Kor 10, 17), jest w sposób hierarchiczny uporządkowana i dlatego wymaga, ażeby "każdy spełniający swą funkcję, czy to duchowny, czy świecki, czynił tylko to, co do niego należy z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych"66.

Przepiękny wzór takiej jedności ma miejsce "w pełnym i czynnym uczestnictwie całego świętego ludu Bożego w tej samej Eucharystii, w jednej modlitwie, przy jednym ołtarzu pod przewodnictwem biskupa, otoczonego kapłanami i sługami ołtarza"67.

17. Unikanie rozproszenia społeczności wiernych i kierowania w różne strony ich uwagi

W celebrach liturgicznych należy unikać rozbijania społeczności i rozpraszania uwagi. Stąd należy przestrzegać, ażeby w tym samym kościele nie było dwóch nabożeństw liturgicznych, które by w różny sposób angażowały uwagę ludu.

Należy to przede wszystkim powiedzieć o sprawowaniu Eucharystii. Dlatego pilnie należy unikać w niedziele i święta nakazane, gdy jest odprawiana Msza święta dla wiernych, owego rozproszenia, które zwykło mieć miejsce przez odprawianie innych Mszy świętych w tym samym czasie i w tym samym kościele.

Należy tego przestrzegać, na ile da się to uczynić, również w inne dni. Najlepszym sposobem do osiągnięcia tego jest — zgodnie z przepisem prawa — koncelebra kapłanów, którzy w tym samym czasie pragną odprawiać Mszę świętą.68

Należy także unikać, ażeby w tym samym kościele i w tym samym czasie nie było: odprawiania brewiarza w chórze lub wspólnie, kazania albo udzielania chrztu czy sprawowania małżeństwa i Mszy świętej odprawianej dla wiernych zgodnie z wyznaczonym dla danego kościoła porządkiem nabożeństw.

18. Podtrzymywanie poczucia wspólnoty powszechnej i lokalnej

W sprawowaniu Eucharystii tak niech będzie pielęgnowane poczucie wspólnoty, aby każdy czuł się złączony z braćmi we wspólnocie Kościoła tak lokalnego jak i powszechnego, owszem w pewien sposób ze wszystkimi ludźmi. W ofierze bowiem Mszy świętej Chrystus ofiaruje samego siebie za zbawienie całego świata; a zebranie wiernych jest figurą i znakiem jedności rodzaju ludzkiego w Chrystusie Głowie.69

19. Wciąganie przybyszów w miejscowe sprawowanie Eucharystii

Wierni, którzy biorą udział w sprawowaniu Eucharystii poza swoją parafią, niech włączą się w świętą czynność w taki sposób, jakim posługuje się społeczność owego miejsca.

Niech zaś będzie troską duszpasterzy, aby wierni przybywający z innych okolic otrzymali odpowiednie pomoce umożliwiające włączenie się w społeczność lokalną. O to szczególnie należy się troszczyć w kościołach wielkich miast oraz w miejscach, gdzie z racji wakacji przebywają liczni wierni.

Gdzie zaś znajdują się w większej liczbie podróżujący innego języka lub wychodźcy, niech się zatroszczą duszpasterze, aby dać im przynajmniej co jakiś czas okazję uczestniczenia we Mszy świętej odprawianej według ich zwyczajów. "Należy się jednak zatroszczyć o to, by wierni mogli również w języku łacińskim śpiewać lub recytować wspólnie te części stałe Mszy świętej, które do nich należą".70

20. Pilna troska o sposób odprawiania przez ministrów

Dla osiągnięcia właściwego ułożenia świętej celebry oraz czynnego uczestnictwa wiernych ministrzy niech się starają nie tylko o właściwe wypełnianie swojej funkcji zgodnie z normą przepisów liturgicznych, lecz niech tak wszystko czynią, aby tym samym podkreślali znaczenie rzeczy świętych.

Lud ma prawo karmić się we Mszy świętej zwiastowaniem i wyjaśnianiem słowa Bożego. Stąd kapłani niech nie tylko głoszą homilię, kiedy to jest przepisane lub pożyteczne, lecz niech także troszczą się, aby wszystko, co jako ministrzy z urzędu swego wypowiadają, w ten sposób wyraźnie mówili lub śpiewali, by wierni jasno to przyjmowali i rozumieli sens, a nawet spontanicznie byli doprowadzani do odpowiedzi i uczestnictwa.71 Ministrzy niech będą do tego przygotowani przez odpowiednie ćwiczenia, zwłaszcza w seminarium i w domach zakonnych.

21. Kanon Mszy Świętej

a) We Mszach świętych z udziałem wiernych, nawet nie koncelebrowanych, wolno celebransowi — zgodnie z instrukcją "Tres abhinc annos" z dnia 4 maja 1967, nr 10 — odmówić Kanon głośno, jeśli to jest wskazane. We Mszach zaś śpiewanych wolno mu śpiewać te części Kanonu, które można śpiewać zgodnie z Rytem obowiązującym przy koncelebrze Mszy świętej.

b) Przy drukowaniu słów konsekracji należy zachować przyjęty zwyczaj używania odmiennego od pozostałego tekstu druku,, ażeby wyraźniej było go widać.

22. Transmisje Mszy Świętej przez radio i telewizję

Tam, gdzie w myśl art. 20 Konstytucji o świętej liturgii Msza święta jest transmitowana przez radio czy telewizję — niech ordynariusze miejsca czuwają, ażeby modlitwa i uczestnictwo obecnych tam wiernych nie były przez to zakłócone. Ponadto samo odprawianie winno się dokonywać z taką dokładnością i w takiej oprawie, ażeby się stało wzorem sprawowania świętej tajemnicy według przepisów odnowy liturgicznej.72

23. Robienie zdjęć fotograficznych w czasie nabożeństw eucharystycznych

Należy usilnie troszczyć się o to, ażeby z racji dokonywania zdjęć fotograficznych nie zakłócano nabożeństw liturgicznych, zwłaszcza Mszy świętej. Gdy zaś zachodzi uzasadniona przyczyna, niech wszystko dokona się z wielką dyskrecją i zgodnie z przepisami ustalonymi przez ordynariusza miejsca.

24. Znaczenie dostosowania kościoła do właściwego organizowania nabożeństw

"Dom modlitwy, w którym sprawuje się i przechowuje Najświętszą Eucharystię oraz gromadzą się wierni i w którym czci się obecność Syna Bożego Zbawiciela naszego, złożonego za nas na ołtarzu ofiarnym jako pomoc i pociecha wiernych, winien być schludny, zdatny do modlitwy i świętych uroczystości".73

Niech przeto pamiętają duszpasterze, że samo odpowiednie urządzenie świętego miejsca ma bardzo wielkie znaczenie, gdy chodzi o właściwe zorganizowanie nabożeństwa i czynny udział wiernych.

Z tej racji niech będą realizowane reguły i normy, ustalone przez instrukcję "Inter oecumenici" (art. 90-99), dotyczące budowy kościołów i przystosowywania do odnowionej liturgii, budowy i zdobienia ołtarzy, odpowiedniego umieszczania siedzeń dla celebransa i asysty, przygotowania właściwego miejsca do świętych czytań, rozłożenia miejsc dla wiernych oraz dla śpiewaków.

Przede wszystkim tak należy zbudować i umieścić główny ołtarz, aby zawsze widniał jako znak samego Chrystusa, miejsce, na którym dokonują się zbawcze tajemnice, i jako centrum zgromadzenia wiernych — któremu należy się największy szacunek.

Należy uważać, aby przy dostosowywaniu kościołów do odnowionej liturgii nie zostały zniszczone skarby sztuki sakralnej. Jeżeli zaś ze względu na odnowę liturgiczną jest rzeczą wskazaną, zdaniem ordynariusza miejsca, po zasięgnięciu opinii rzeczoznawców oraz — jeżeli to jest aktualne — za zgodą tych, do których to należy, usunięcie owych rzeczy drogocennych z tych miejsc, w których obecnie się znajdują, trzeba to czynić z roztropnością i tak, ażeby w nowym miejscu były umieszczone w sposób odpowiedni i godny tych dzieł.

Niech pamiętają także duszpasterze, że materiał i krój szat liturgicznych, które "winny raczej wyrażać szlachetne piękno aniżeli przepych"74, wiele wnoszą do nabożeństw liturgicznych.

II. Liturgia w niedziele i dni powszednie

25. Sprawowanie Eucharystii w niedzielę

Ile razy zbiera się społeczność dla sprawowania Eucharystii, zwiastuje śmierć i zmartwychwstanie Pana w nadziei Jego chwalebnego przyjścia. Najbardziej jednak ujawnia to zgromadzenie w dzień Pański, w tym mianowicie dniu tygodnia, w którym Pan zmartwychwstał i w którym, na podstawie tradycji apostolskiej, jest sprawowana w Eucharystii w sposób specjalny tajemnica paschalna.75

Aby zaś wierni chętnie spełniali nakaz dotyczący uświęcenia dnia świątecznego i rozumieli przyczynę, dla której Kościół zwołuje ich na sprawowanie Eucharystii w każdą niedzielę — niech od początku chrześcijańskiego wychowania przedstawia się im i podkreśla dzień Pański jako najstarszy i pierwszy dzień świąteczny76, w którym zgromadzeni razem winni słuchać słowa Bożego i uczestniczyć w tajemnicy paschalnej.

Owszem, trzeba sprzyjać tendencjom, które zmierzają w tym kierunku, aby dzień Pański "stał się także dniem radości i odpoczynku od pracy"77.

26. Odprawianie Mszy Świętej niedzielnej przy biskupie i w parafii

Poczucie kościelnej wspólnoty, które w sposób specjalny wzmacnia się i wyraża we wspólnym odprawianiu Mszy świętej w dniu Pańskim, winno być rozbudzane tak przy biskupie, zwłaszcza w kościele katedralnym, jak i w społeczności parafialnej, której duszpasterz występuje w imieniu biskupa.78

Lepiej zaś jest, ażeby w celebrze niedzielnej pilnie propagowano czynne uczestnictwo całego ludu, które wyraża się w śpiewie, owszem wypada sobie życzyć, aby na pierwszym miejscu stawiano, o ile to jest możliwe, Mszę świętą śpiewaną.79

Celebry, które mają miejsce w innych kościołach i kaplicach, zwłaszcza w dni niedzielne i świąteczne, tak winny być uzgodnione z celebrami kościoła parafialnego, aby były pomocą w akcji duszpasterskiej. Owszem, należy sobie życzyć, ażeby małe społeczności zakonne niekleryckie i inne podobne, zwłaszcza te, które świadczą pomoc parafii, uczestniczyły w tych dniach we Mszy świętej w kościele parafialnym.

Gdy idzie o godzinę i liczbę Mszy świętych, jakie mają być odprawiane w parafiach, to nie należy mnożyć liczby Mszy świętych w ten sposób, aby to wyszło na szkodę, gdy chodzi o prawdziwie skuteczną akcję duszpasterską. Działoby się to na przykład wtedy, jeśliby na skutek dużej liczby Mszy świętych na poszczególne Msze święte przychodziły tylko niewielkie grupy wiernych w kościołach, które mogłyby pomieścić o wiele więcej, albo gdyby z tej samej przyczyny kapłani tak byli obciążeni pracą, że jedynie z bardzo wielkim wysiłkiem mogliby wypełniać swoje posługiwanie.

27. Msze Święte dla partykularnych społeczności

Ażeby kwitła w Eucharystii jedność społeczności parafialnej w dni niedzielne i świąteczne, Msze święte dla poszczególnych grup wiernych winny mieć miejsce — o ile to jest możliwe — raczej w dni powszednie. Gdyby zaś nie dało się ich przenieść na dni powszednie tygodnia, należy zatroszczyć się o to, ażeby zachować jedność społeczności parafialnej w ten sposób, że te poszczególne grupy zostaną włączone w liturgię parafialną.

28. Msze Święte niedzielne i świąteczne antycypowane wieczorem dnia poprzedniego

Jeżeli gdzie na skutek zezwolenia Stolicy Apostolskiej wolno wieczorem w sobotę poprzedzającą zadośćuczynić obowiązkowi uczestniczenia we Mszy świętej niedzielnej, niech duszpasterze pilnie pouczają wiernych o myśli przewodniej tego zezwolenia i troszczą się o to, ażeby z tej przyczyny nie zostało zaciemnione znaczenie dnia Pańskiego. Takie bowiem zezwolenie ma to na uwadze, ażeby wierni w dzisiejszych warunkach łatwiej mogli uczcić dzień zmartwychwstania Pańskiego.

Bez względu na przeciwne zezwolenia lub zwyczaje, taka Msza święta może być odprawiana tylko wieczorem w sobotę, w godzinach określonych przez ordynariusza miejsca.

W tych wypadkach winna być odprawiona Msza święta przewidziana w rubryceli na niedzielę bez opuszczania homilii i modlitwy wiernych.

To samo należy powiedzieć także o Mszy świętej, która dla tej samej przyczyny może być odprawiona wieczorem dnia poprzedzającego dzień świąteczny nakazany.

Msza święta w przeddzień Zesłania Ducha Świętego jest obecną Mszą świętą wigilijną z dodaniem Credo, Tak samo Msza święta w przeddzień Bożego Narodzenia jest Mszą świętą z Wigilii, odprawioną w sposób świąteczny w kolorze białym z Alleluja i prefacją z Bożego Narodzenia. Wieczornej zaś Mszy świętej w przeddzień Zmartwychwstania Pańskiego nie wolno rozpoczynać przed zmierzchem lub przynajmniej przed zachodem słońca. Ta Msza święta jest zawsze Mszą Wigilii Paschalnej, która z racji jej specjalnego znaczenia w roku liturgicznym, jak również w całym życiu chrześcijańskim, winna być odprawiana ze wszystkimi ceremoniami liturgicznymi świętej nocy zgodnie z porządkiem tejże Wigilii.

Wierni, którzy w podany powyżej sposób zaczynają wieczorem dnia poprzedniego święcić dzień Pański albo święto nakazane, mogą przystąpić do Komunii świętej, chociażby rano komunikowali. Ci zaś, którzy "przystąpili do Komunii świętej w czasie Mszy świętej wigilijnej wielkanocnej albo we Mszy świętej w noc Bożego Narodzenia, mogą ponownie przystąpić do Komunii świętej w drugiej Mszy wielkanocnej i w jednej ze Mszy świętych odprawianych w Boże Narodzenie"80.

Podobnie "wierni, którzy przystąpili do Komunii świętej w Wielki Czwartek w czasie Mszy świętej z poświęceniem olejów świętych, mogą powtórnie przystąpić do Komunii świętej podczas Mszy świętej wieczornej tego dnia", zgodnie z instrukcją "Tres abhinc annos" z dnia 4 maja 1967 r., nr 14.

29. Msze Święte odprawiane w dni powszednie

Trzeba zachęcać wiernych, aby również w dni powszednie często, a nawet codziennie uczestniczyli we Mszy świętej.

Należy do tego w sposób szczególny zachęcać zwłaszcza w pewne dni powszednie, które ze specjalną troską wypada uczcić głównie w Wielkim Poście i Adwencie, a także w mniejsze święta Pańskie, w niektóre święta Najświętszej Maryi Panny lub świętych, które są w szczególnej czci w Kościele powszechnym lub partykularnym.

30. Msze Święte na zebraniach dla rozwoju życia religijnego

Jest rzeczą bardzo pożądaną, ażeby zebrania, czyli konwenty, które mają na uwadze rozwój życia chrześcijańskiego, apostolat ewentualnie studia o charakterze religijnym, jak również różnego rodzaju ćwiczenia duchowe tak były zorganizowane, by miały swoje centrum w celebrze eucharystycznej.

III. Komunia Święta wiernych

31. Komunia Święta wiernych podczas Mszy Świętej

Wierni doskonalej uczestniczą w sprawowaniu Eucharystii przez Komunię świętą sakramentalną. Bardzo się zaleca, aby ją z reguły przyjmowali w czasie samej Mszy świętej, i to w momencie przewidzianym w obrzędzie odprawiania, czyli zaraz po Komunii świętej kapłana celebrującego.81

Ażeby zaś, również przez znaki zewnętrzne, Komunia święta lepiej ujawniała uczestnictwo w Ofierze, która aktualnie jest sprawowana, należy się troszczyć, ażeby wierni mogli ją przyjąć w Hostiach konsekrowanych w tej samej Mszy świętej.82

Do kapłana celebrującego należy na pierwszym miejscu rozdzielanie Komunii świętej i nie powinien on kontynuować Mszy świętej przed zakończeniem Komunii świętej wiernych. Inni zaś kapłani lub diakoni, zależnie od potrzeby, niech pomogą celebransowi.83

32. Komunia Święta pod dwiema postaciami

Komunia święta udzielana pod dwiema postaciami ma z racji znaku pełniejszą formę. W tej bowiem formie (z zachowaniem zasad ustalonych przez Sobór Trydencki84, według których jest pożywany cały i niepodzielny Chrystus oraz prawdziwy Sakrament pod którąkolwiek postacią) doskonalej ujawnia się znak eucharystycznej uczty i jaśniej jest wyrażona wola, dzięki której nowy i wieczny testament został zatwierdzony we Krwi Pana, oraz powiązanie między ucztą eucharystyczną i ucztą eschatologiczną w Królestwie Ojca (por. Mt 26, 27-29).

Stąd na przyszłość — gdy biskupi uznają to za stosowne i po uprzedniej katechezie (pouczeniu) — zezwala się na Komunię świętą pod postacią wina, czy to na podstawie poprzedniego prawa85, czy tej instrukcji, w następujących wypadkach:

1) neofitom dorosłym w czasie Mszy świętej, która następuje po chrzcie, bierzmowanym dorosłym w czasie Mszy świętej ich bierzmowania, ochrzczonym, którzy są przyjmowani do wspólnoty Kościoła;

2) nowożeńcom w czasie Mszy świętej ich małżeństwa;

3) wyświęconym w czasie Mszy świętej ich święceń;

4) przeoryszy we Mszy świętej jej benedykcji; dziewicom we Mszy świętej ich konsekracji; profesom we Mszy świętej ich pierwszej lub odnawianej profesji zakonnej, o ile składają lub odnawiają śluby w czasie Mszy świętej;

5) świeckim pomocnikom misjonarskim we Mszy świętej, w której w sposób publiczny są posyłani, jak również innym, którzy w czasie Mszy świętej otrzymują misję kościelną;

6) przy udzielaniu wiatyku świętego choremu i wszystkim obecnym, gdy jest odprawiana Msza święta w domu chorego, zgodnie z przepisem prawa;

7) diakonowi, subdiakonowi i ministrom wypełniającym swoją funkcję we Mszy świętej pontyfikalnej lub uroczystej;

8) podczas koncelebry:

a) wszystkim, którzy w tej koncelebrze wypełniają prawdziwą posługę liturgiczną, nawet świeckim, jak również wszystkim alumnom seminariów, którzy w niej biorą udział;

b) w ich zaś kościołach również wszystkim członkom instytutów ślubujących rady ewangeliczne, a także innych stowarzyszeń, w których poświęcają się Bogu przez zakonne śluby, ofiarowanie lub przyrzeczenie; ponadto wszystkim, którzy w domach tych instytutów i stowarzyszeń stale zamieszkują;

9) kapłanom, którzy biorą udział w wielkich uroczystościach religijnych i nie mogą celebrować lub koncelebrować;

10) wszystkim, którzy odprawiają rekolekcje, we Mszy świętej, jaka w czasie trwania tych rekolekcji jest odprawiana specjalnie dla tego zespołu, czynnie uczestniczącego; tym wszystkim, którzy biorą udział w zebraniu jakiejś komisji duszpasterskiej w czasie Mszy świętej, którą odprawiają w tej wspólnocie;

11) tym, którzy są wyliczeni w numerach 2 i 4, we Mszy świętej ich jubileuszów;

12) chrzestnemu, chrzestnej, rodzicom i współmałżonkowi oraz katechistom świeckim ochrzczonego dorosłego w czasie Mszy świętej z racji jego chrztu;

13) rodzicom, rodzinie, jak również szczególniejszym dobrodziejom, uczestniczącym we Mszy świętej neoprezbitera.

33. Komunia Święta poza Mszą Świętą

a) Trzeba nakłaniać wiernych, aby przyjmowali Komunię świętą w czasie celebry eucharystycznej. Jednakże kapłani nie powinni odmawiać udzielania Komunii świętej poza Mszą świętą proszącym o to dla słusznej przyczyny86; może to mieć miejsce także w godzinach popołudniowych za zezwoleniem biskupa miejsca, zgodnie z przepisem motu proprio "Pastorale munus", nr 4, lub za zezwoleniem najwyższego przełożonego zakonu, zgodnie z przepisem reskryptu "Cum admotae", art. 1, nr 187.

b) Gdy udziela się Komunii świętej w godzinach przepisanych poza Mszą świętą, może ją poprzedzić dla pożytku krótkie nabożeństwo słowa Bożego, zgodnie z instrukcją "Inter oecumenici" (nr 47, 39).

c) Jeżeli z powodu braku kapłanów nie można odprawić Mszy świętej, a Komunia święta jest rozdzielana przez ministra, który ma tę władzę na podstawie indultu Stolicy Apostolskiej, wtedy należy zachować obrzęd przepisany przez kompetentną władzę.

34. Sposób przyjmowania Komunii Świętej

a) Według tradycji Kościoła, Komunii świętej można udzielać wiernym albo klęczącym, albo stojącym. Trzeba wybrać jeden lub drugi sposób, zgodnie z przepisami ustalonymi przez Konferencję Biskupów, biorąc pod uwagę różne okoliczności, przede wszystkim zaś rozkład miejsca i liczbę komunikujących. Wierni niech chętnie dostosują się do sposobu określonego przez pasterzy, ażeby Komunia święta była prawdziwie znakiem braterskiej jedności wszystkich uczestników tego samego stołu Pańskiego.

b) Gdy wierni przyjmują Komunię świętą klęcząc, nie należy od nich domagać się innego znaku szacunku względem Najświętszego Sakramentu, ponieważ samo uklęknięcie wyraża adorację.

Jeżeli zaś przyjmują Komunię świętą stojąco, usilnie zaleca się, ażeby podchodząc procesjonalnie, wyrazili należny szacunek przed przyjęciem Sakramentu, w odpowiednim miejscu i czasie, by nie zakłócać podchodzenia i odchodzenia wiernych.

35. Sakrament pokuty a Komunia Święta

Eucharystię winno się zalecać wiernym również "jako lekarstwo, przez które uwalniamy się od win powszednich i chronimy przed grzechami śmiertelnymi"88, i należy im wskazywać właściwy sposób, w jaki mogą wykorzystać momenty pokutne w liturgii mszalnej.

"Pragnącemu przyjmować Komunię świętą trzeba przypomnieć (...) nakaz »niech przeto każdy bada samego siebie« (1 Kor 11,28). Kościelna zaś praktyka stwierdza, że to badanie jest konieczne, ażeby nikt świadomy grzechu ciężkiego, chociażby mu się wydawało, że wzbudził akt żalu doskonałego, nie przystępował do świętej Eucharystii bez uprzedniej spowiedzi sakramentalnej".89 "W wypadku konieczności, gdyby nie było spowiednika, należy uprzednio wzbudzić akt żalu doskonałego".90

Wytrwale należy przyzwyczajać wiernych, by przystępowali do sakramentu pokuty poza Mszą świętą, zwłaszcza w określonych godzinach, tak by jego administrowanie dokonywało się w spokoju i z prawdziwą ich korzyścią, jak również nie przeszkadzało im w czynnym uczestniczeniu we Mszy świętej. Ci, którzy codziennie lub często zwykli przystępować do Komunii świętej, niech będą pouczani, aby w odpowiednich odstępach czasu, zależnie od potrzeby poszczególnych, przystępowali do sakramentu pokuty.

36. Komunia Święta w niektórych bardziej uroczystych okolicznościach

Jest rzeczą bardzo pożądaną, ażeby wierni uczestniczyli w Ofierze przez sakramentalną Komunię świętą, gdy w nowy sposób lub w nowym stanie życia zaczynają pracować w winnicy Ojca, celem ponownego powierzenia siebie Bogu i odnowienia z Nim przymierza.

Czynią to na przykład: zgromadzenie wiernych, gdy w noc paschalną odnawia przyrzeczenia chrztu; młodzież, kiedy w odpowiednim wieku czyni to samo w Kościele; nupturienci, gdy łączą się sakramentem małżeństwa; ci, którzy poświęcają się Bogu, gdy składają śluby zakonne lub siebie ofiarują; wierni, gdy poświęcają się dziełom apostolatu.

37. Częsta i codzienna Komunia Święta

Ponieważ "jasną jest rzeczą, że przez częste lub codzienne przyjmowanie Najświętszego Sakramentu zwiększa się zjednoczenie z Chrystusem, życie duchowe otrzymuje obfitszy pokarm, dusza bardziej wzbogaca się cnotami, a przyjmujący otrzymuje w sposób pewniejszy zadatek wiecznej szczęśliwości, dlatego proboszczowie, spowiednicy i kaznodzieje niech zachęcają chrześcijański lud do tak zbożnej i zbawiennej praktyki częstymi napomnieniami i z wielką gorliwością".91

38. Modlitwa prywatna po Komunii Świętej

Przez uczestnictwo w Ciele i Krwi Pana dar Ducha jak gdyby woda żywa (por. J 7, 37-39) jest obficie wylewany na poszczególnych wiernych, o ile i sakramentalnie, i duchowo jest przyjmowany z żywą wiarą, która działa przez miłość.92

Zjednoczenie zaś z Chrystusem, do którego jest skierowany ten sakrament, ma się dokonywać nie tylko w czasie sprawowania Eucharystii, lecz winno się rozciągać na całe życie chrześcijańskie, tak ażeby chrześcijanie ustawicznie kontemplując w świetle wiary przyjęty dar, prowadzili życie codzienne pod kierownictwem Ducha Świętego w dziękczynieniu i przynosili obfitsze owoce miłości.

Ażeby zaś łatwiej trwali w tym dziękczynieniu, które we Mszy świętej w sposób niezwykle wyraźny jest sprawowane, zaleca się wszystkim, którzy posilili się Komunią świętą, ażeby przez pewien czas trwali na modlitwie.93

39. Wiatyk Święty

Komunia święta na sposób wiatyku winna być uważana za szczególny znak uczestnictwa w tajemnicy, która jest sprawowana w ofierze Mszy świętej, mianowicie śmierci Pana i Jego przejścia do Ojca. W niej wierny wzmocniony Ciałem Chrystusa zostaje wsparty w swoim przejściu z tego życia zadatkiem zmartwychwstania.

Dlatego wierni zobowiązani są w niebezpieczeństwie śmierci, powstałym z jakiejkolwiek przyczyny, prawem do przyjęcia Komunii świętej94, pasterze zaś winni czuwać, ażeby nie odkładać udzielenia tego sakramentu, lecz żeby wierni w pełni jeszcze świadomi byli nim posileni95.

Chociażby wierni w tym dniu przyjęli już Komunię świętą, jednak bardzo się zaleca, aby ponownie przyjęli Komunię świętą będąc u kresu życia.

40. Komunia Święta tych, którzy nie mogą przyjść do kościoła

Wypada, aby ci, którzy z powodu przeszkody nie mogą brać udziału w sprawowaniu eucharystycznej wspólnoty, starannie byli posilani Eucharystią i w ten sposób i oni odczuli również, że są złączeni z tą społecznością i wsparci miłością braci.

Niech duszpasterze czuwają, ażeby chorym i w podeszłym wieku, chociaż nie są poważnie chorzy ani nie zagraża im niebezpieczeństwo śmierci, dostarczać sposobności częstego, wedle możności codziennego, zwłaszcza w okresie wielkanocnym, przyjmowania Eucharystii, co może mieć miejsce o jakiejkolwiek godzinie.

41. Komunia Święta tylko pod postacią wina

W wypadku konieczności i gdy to uzna biskup, wolno jest udzielać Eucharystii tylko pod postacią wina tym, którzy nie mogą jej przyjąć pod postacią chleba.

W tym wypadku można — za zezwoleniem ordynariusza miejsca — odprawiać Mszę świętą u chorego.

Jeżeli zaś nie odprawia się Mszy świętej u chorego, Krew Pańską należy przechować po Mszy świętej w kielichu odpowiednio nakrytym i umieszczonym w tabernakulum. Do chorego natomiast można ją nieść jedynie w naczyniu zamkniętym w ten sposób, aby całkowicie uniknąć niebezpieczeństwa rozlania. W administrowaniu zaś Sakramentu niech będzie wybrany w poszczególnych wypadkach najbardziej odpowiedni sposób z tych, które są przewidziane przy udzielaniu Komunii świętej pod dwiema postaciami. Jeżeli po udzieleniu Komunii świętej pozostałoby trochę Przenajświętszej Krwi, niech spożyje ją minister, który niech także zadba o dokonanie odpowiednich ablucji.

IV. Sprawowanie Eucharystii w życiu i posłudze biskupa oraz kapłana

42. Sprawowanie Eucharystii w życiu i posłudze biskupa

Sprawowanie Eucharystii w szczególny sposób wyraża publiczną i społeczną naturę liturgicznych czynności Kościoła, "który jest sakramentem jedności, czyli ludem świętym zjednoczonym i zorganizowanym pod zwierzchnictwem biskupów".96

Dlatego "biskup, naznaczony pełnią kapłaństwa, jest szafarzem łaski najwyższego kapłaństwa, szczególnie zaś co do Eucharystii, którą sam ofiaruje albo o której ofiarowanie się troszczy (...). Każdym zaś należytym sprawowaniem Eucharystii kieruje biskup, któremu powierzony jest obowiązek oddawania Majestatowi Bożemu kultu religii chrześcijańskiej i kierowanie tym kultem zgodnie z przykazaniami Pańskimi i prawami Kościoła, określonymi bardziej szczegółowo dla diecezji według jego własnego osądu".97 Sprawowaniu Eucharystii, której przewodniczy biskup, otoczony swoimi kapłanami i sługami ołtarza, gdy uczestniczy w niej czynnie cały święty lud Boży, ma miejsce zasadnicze ujawnienie się Kościoła98, ustanowionego na sposób hierarchiczny.

43. Jest rzeczą naturalną, ażeby kapłani wypełniający własną funkcję uczestniczyli w sprawowaniu Eucharystii

Również kapłani, ze względu na specjalny sakrament, to jest kapłaństwo, są delegowani w sprawowaniu Eucharystii do właściwej sobie posługi. I oni bowiem "jako szafarze rzeczy świętych, zwłaszcza w ofierze Mszy świętej, zastępują w sposób specjalny osobę Chrystusa"99. Stąd jest rzeczą naturalną, ze względu na znak, ażeby wypełniając swoją funkcję zgodnie z własnym święceniem100, to jest odprawiając Mszę świętą lub koncelebrując, a nie tylko zwyczajem świeckich przyjmując Komunię świętą, uczestniczyli w Eucharystii.

44. Codzienne odprawianie Mszy Świętej

"W tajemnicy Ofiary eucharystycznej, w której kapłani wypełniają swój główny obowiązek, dokonuje się nieustannie dzieło naszego odkupienia i dlatego to zaleca się bardzo jej codzienne sprawowanie, także bowiem i wtedy, gdyby nie była możliwa obecność wiernych, jest ona czynnością Chrystusa i Kościoła"101,w której kapłan zawsze działa dla zbawienia ludu.

45. Przepisy Kościoła winny być wiernie przestrzegane w odprawianiu Mszy Świętej

Zwłaszcza w sprawowaniu Eucharystii nie wolno nikomu, nawet kapłanowi, oprócz najwyższej władzy Kościoła oraz — zgodnie z przepisem prawa — biskupa i Konferencji Biskupów własną powagą niczego w liturgii dodawać, ujmować lub zmieniać.102 Dlatego niech leży kapłanom na sercu takie przewodniczenie sprawowaniu Eucharystii, ażeby wierni byli przekonani, że nie uczestniczą w obrzędzie ustanowionym własną powagą103, lecz w publicznym kulcie Kościoła, kierowanie którym zostało powierzone przez samego Chrystusa apostołom i ich następcom.

46. W wybieraniu różnych form celebrowania trzeba stawiać na pierwszym miejscu pożytek duszpasterski

"Należy czuwać nad tym, by w czynności liturgicznej nie tylko były zachowane przepisy dotyczące ważnego lub godziwego odprawiania, lecz by wierni uczestniczyli w niej świadomie, czynnie i owocnie".104 Stąd kapłani niech usiłują w poszczególnych wypadkach wybrać te spośród form odprawiania przewidzianych przez prawo, które wydają się najbardziej zaradzać potrzebom i sprzyjać pożytkowi wiernych oraz ich pełnemu uczestnictwu.

47. Koncelebra

Przez koncelebrę Eucharystii ujawnia się w sposób odpowiedni jedność ofiary i kapłaństwa, a także ile razy wierni czynnie w niej uczestniczą ukazuje się w szczególny sposób jedność ludu Bożego105, zwłaszcza jeżeli przewodniczy biskup106.

Ponadto koncelebra wyraża i umacnia braterskie więzy kapłanów, ponieważ "wszyscy kapłani na mocy wspólnych święceń i posłannictwa łączą się między sobą najgłębszym braterstwem"107.

Dlatego gdy nie wymaga czego innego pożytek wiernych (który zawsze trzeba mieć na uwadze z gorliwą troską duszpasterską) i z zachowaniem względem każdego kapłana możności indywidualnego odprawiania Mszy świętej, wypada, by kapłani sprawowali Eucharystię w ten wspaniały sposób tak w społecznościach kapłanów, jak na zebraniach, które odbywają się w określonych terminach, i w tym podobnych okolicznościach. Ci, którzy żyją wspólnie albo służą temu samemu kościołowi, niech chętnie zapraszają kapłanów podróżnych do swojej koncelebry.

Stąd kompetentni przełożeni niech ułatwiają koncelebrę, a nawet do niej zachęcają, ile razy nie wymaga czego innego konieczność duszpasterska lub inna rozumna przyczyna.

Zezwolenie na koncelebrę dotyczy także Mszy świętych głównych w kościołach i kaplicach publicznych oraz półpublicznych seminariów, kolegiów i instytutów kościelnych, jak również zakonów i stowarzyszeń kleryckich żyjących wspólnie bez ślubów. Gdzie jest duża liczba kapłanów, kompetentny przełożony może zezwolić, ażeby koncelebra odbyła się kilka razy tego samego dnia, lecz w różnym czasie lub w różnych miejscach świętych.

48. Przygotowanie chleba do koncelebry

Gdy do koncelebry, zgodnie z obrzędem obowiązującym we Mszy świętej koncelebrowanej, nr 18, przygotowuje się hostię większych rozmiarów, należy zatroszczyć się o to, ażeby, zgodnie z przyjętą tradycją, miała taką formę i wygląd, które by możliwie najbardziej odpowiadały tak wielkiej tajemnicy.

Część III

Kult Najświętszej Eucharystii jako sakramentu trwającego

I. Cele przechowywania Eucharystii i modlitwa przed Najświętszym Sakramentem

49. Cele przechowywania Eucharystii Poza Mszą Świętą

"Nie będzie od rzeczy przypomnieć, że pierwszorzędnym i pierwotnym celem przechowywania w kościele świętych postaci poza Mszą świętą jest administrowanie wiatyku. Drugorzędnymi zaś celami jest udzielanie Komunii świętej poza Mszą świętą oraz adoracja Pana naszego Jezusa Chrystusa ukrytego pod tymi postaciami".108 Albowiem "przechowywanie dla chorych świętych postaci (...) wprowadziło chwalebny zwyczaj adorowania tego niebieskiego pokarmu, który jest przechowywany w świątyniach. Ten zaś kult adoracji opiera się na mocnym i trwałym fundamencie"109 zwłaszcza dlatego, że wiara w rzeczywistą obecność Pana prowadzi w sposób naturalny do zewnętrznego i publicznego ujawnienia tej wiary.

50. Modlitwa przed Najświętszym Sakramentem

Kiedy wierni czczą Chrystusa obecnego w Sakramencie, niech pamiętają, że ta obecność wypływa z Ofiary i ma jednocześnie na uwadze Komunię świętą sakramentalną i duchową.

Tak więc pobożność, która skłania wiernych, ażeby się zwracali do świętej Eucharystii, zachęca ich, by w pełni uczestniczyli w tajemnicy paschalnej i ochotnym duchem odpowiadali na dar Tego, który przez swoje człowieczeństwo wlewa ustawicznie życie Boże w członki swojego Ciała.110 Przebywając z Chrystusem Panem cieszą się Jego przyjaźnią oraz otwierają przed Nim swoje serce i modlą się za siebie i wszystkich swoich bliskich, za pokój i zbawienie świata. Z Chrystusem ofiarowując całe swoje życie Ojcu w Duchu Świętym czerpią z owego prawdziwego obcowania pomnożenie wiary, nadziei i miłości. Tak więc pielęgnują owe właściwe dyspozycje, przy pomocy których mogliby z należną pobożnością sprawować pamiątkę Pana i często przyjmować ów chleb niebieski dany nam przez Ojca.

Niech zatem starają się wierni, ażeby w miarę swoich możliwości życiowych czcili Chrystusa Pana w Sakramencie. Pasterze zaś niech prowadzą ich do tego przykładem i zachęcają słowami.111

51. Dostęp do kościoła winien być łatwy dla wiernych

Niech duszpasterze czuwają nad tym, ażeby wszystkie kościoły i kaplice publiczne, w których przechowuje się Najświętszą Eucharystię, były otwarte przynajmniej przez kilka godzin rano i później wieczorem, aby wierni łatwo mogli się modlić przed Najświętszym Sakramentem.

II. Miejsce przechowywania Najświętszej Eucharystii

52. Tabernakulum

Tam, gdzie zgodnie z prawem może być przechowywana Najświętsza Eucharystia, winna być przechowywana na sposób stały, czyli habitualnie, tylko w jednym ołtarzu lub miejscu tego samego kościoła.112 Dlatego z zasady w poszczególnych kościołach może być tylko jedno tabernakulum, Winno być ono masywne i nieruchome, zabezpieczone przed znieważeniem.113

53. Kaplica dla przechowywania Najświętszego Sakramentu

Miejsce kościoła lub kaplicy, gdzie przechowuje się w tabernakulum Eucharystię, niech będzie oczywiście wyróżniające się. Wypada, ażeby jednocześnie było odpowiednie dla modlitwy prywatnej, tak ażeby wierni łatwo i owocnie również prywatnym kultem mogli czcić Pana w Najświętszym Sakramencie.114 Dlatego zaleca się, by tabernakulum, o ile to możliwe, było umieszczone w kaplicy, oddzielonej od nawy środkowej głównej kościoła, zwłaszcza w tych kościołach, gdzie często mają miejsce śluby lub pogrzeby, oraz w miejscach, które są licznie odwiedzane z racji bogactwa sztuki czy historii.

54. Tabernakulum na środku ołtarza lub w innej części kościoła

"Najświętszy Sakrament należy przechowywać w mocnym i nieruchomym, zabezpieczonym przed znieważeniem tabernakulum, umieszczonym na środku ołtarza wielkiego lub też bocznego, byleby był naprawdę wyróżniający się, albo — stosownie do prawnych zwyczajów i w poszczególnych wypadkach zatwierdzonych przez ordynariusza miejsca — także w innej części kościoła, naprawdę dostojnej i należycie ozdobionej.

Wolno odprawiać Mszę świętą twarzą do wiernych, nawet jeżeli na ołtarzu jest tabernakulum, nieduże wprawdzie, ale odpowiednie".115

55. Tabernakulum na ołtarzu, gdzie jest odprawiana Msza Święta z udziałem wiernych

W czasie odprawiania Mszy świętej ujawniają się po kolei główne sposoby obecności Chrystusa w Jego Kościele116: najpierw ukazuje On się obecny w samym zgromadzeniu wiernych, zebranych w Jego imieniu; następnie zaś w swoim słowie, gdy jest czytane i wyjaśniane Pismo Święte; dalej w osobie ministra; wreszcie w szczególny sposób pod postaciami eucharystycznymi. Stąd też z racji znaku bardziej odpowiada naturze świętej celebry, ażeby na ołtarzu, przy którym jest sprawowana Msza święta, nie było — o ile to jest możliwe — od początku Mszy świętej eucharystycznej obecności Chrystusa przez przechowywanie w tabernakulum świętych postaci, która jest owocem konsekracji i jako taka winna się ujawniać.

56. Tabernakulum w przypadku budowy nowych kościołów i przystosowywania kościołów i ołtarzy już istniejących

Wypada przy budowie nowych kościołów rzetelnie mieć na uwadze zasady ustalone w numerach 52 i 54.

Przystosowania zaś kościołów lub ołtarzy już istniejących mogą być dokonywane jedynie zgodnie z przepisem numeru 24 tejże instrukcji.

57. Sposób oznaczenia obecności Najświętszego Sakramentu w tabernakulum

Należy zwracać na to uwagę, ażeby obecność Najświętszej Eucharystii w tabernakulum zaznaczona była wiernym przez konopeum lub w inny odpowiedni sposób, określony przez kompetentną władzę.

Według przekazanego zwyczaju powinna się zawsze świecić lampa obok tabernakulum, jako znak czci, którą wyraża się Panu.117

III. Pobożne i święte nabożeństwa eucharystyczne

58. Nabożeństwo tak prywatne jak i publiczne względem Sakramentu Ołtarza również poza Mszą świętą zgodnie z zasadami ustalonymi przez prawowitą władzę oraz w niniejszej instrukcji — jest usilnie zalecane przez Kościół, ponieważ Ofiara eucharystyczna jest źródłem i szczytem całego życia chrześcijańskiego.118

W porządkowaniu tego rodzaju pobożnych i świętych ćwiczeń należy mieć na uwadze zasady ustanowione przez Sobór Watykański II o zachowaniu hierarchii między liturgią i innymi świętymi czynnościami, które do niej nie należą. W szczególny zaś sposób trzeba mieć na pamięci przepis, który postanawia: "Uwzględniając okresy liturgiczne, nabożeństwa te należy tak uporządkować, aby zgadzały się z liturgią, z niej poniekąd wypływały i do niej wiernych prowadziły, ponieważ ona ze swej natury znacznie je przewyższa"119.

IV. Procesje eucharystyczne

59. Chrześcijański lud daje publiczne świadectwo wiary i pobożności względem tego Sakramentu w procesjach, w których Eucharystia jest niesiona w uroczystym obrzędzie ze śpiewem, zwłaszcza w święto Bożego Ciała.

Jednakże do ordynariusza miejsca należy wydanie osądu o pożytku w dzisiejszych warunkach, tak odnośnie do miejsca jak i, zorganizowania tego rodzaju procesji, ażeby odbywały się one z godnością i bez uszczerbku dla czci należnej temu Najświętszemu Sakramentowi.

V. Wystawienie Najświętszej Eucharystii

60. Wystawienie Najświętszej Eucharystii, czy to w puszce, czy w monstrancji, skłania umysł wiernych do uznania w niej przedziwnej obecności Chrystusa i zachęca do wspólnoty serca z Nim. Dlatego najlepiej rozwija należny Mu kult w duchu i prawdzie.

Trzeba zwracać uwagę na to, aby w tych wystawieniach kult Najświętszego Sakramentu wraz ze swoim związkiem ze Mszą świętą ujawniał się w znakach zewnętrznych. Stąd wypada, ażeby wystawienie uroczyste i dłuższe miało miejsce na końcu Mszy świętej, na której konsekrowałoby się Hostię wystawianą do adoracji. Ta Msza święta winna się kończyć słowami: "Benedicamus Domino" z pominięciem błogosławieństwa. W zewnętrznej szacie wystawienia120 pilnie trzeba unikać tego wszystkiego, co w jakiś sposób mogłoby zaciemnić pragnienie Chrystusa, który Najświętszą Eucharystię ustanowił w tym przede wszystkim celu, aby nam służyła jako pokarm, lekarstwo i wzmocnienie121.

61. Zakaz odprawiania Mszy Świętej przed wystawionym Najświętszym Sakramentem

Odprawianie Mszy świętej w czasie trwania wystawienia Najświętszego Sakramentu w tej samej nawie kościoła jest zabronione, bez względu na obowiązujące dotychczas przeciwne zezwolenia albo tradycje, nawet godne specjalnej wzmianki.

Oprócz bowiem powodów, przytoczonych w numerze 55 niniejszej instrukcji, sprawowanie tajemnicy eucharystycznej zawiera w sobie w sposób doskonalszy ową wewnętrzną wspólnotę, do której wystawienie zamierza wiernych doprowadzić, i dlatego nie potrzebuje takiego wsparcia.

Jeżeli wystawienie Najświętszego Sakramentu ma miejsce przez jeden lub kilka następujących po sobie dni, wtedy należy je przerwać na czas odprawiania Mszy świętej, chyba że Msza święta byłaby odprawiana w kaplicy oddzielonej od nawy wystawienia i pozostaliby przynajmniej niektórzy wierni na adoracji.

Gdyby na skutek przerwania dawnego przeciwnego zwyczaju powstało zdziwienie wiernych, niech ordynariusz miejsca określi odpowiedni czas, niezbyt jednak długi, w którym wierni byliby pouczeni, zanim przepis zostanie wprowadzony w życie.

62. Obrzęd wystawienia

Jeżeli wystawienie jest krótkie, puszkę lub monstrancję stawia się na mensie ołtarza; jeżeli zaś ma trwać przez dłuższy czas, można przygotować tron na widocznym miejscu. Trzeba jednak czuwać, by nie był zbytnio podniesiony i odległy.

W czasie trwania wystawienia tak należy wszystko zorganizować, ażeby wierni w modlitwie mogli się oddawać Chrystusowi Panu.

Celem pogłębienia wewnętrznej modlitwy dopuszcza się czytanie Pisma Świętego z homilią albo krótkie ekshortacje, prowadzące do lepszego zrozumienia tajemnicy eucharystycznej.

Wypada także, by wierni odpowiadali na słowo Boże śpiewem. Jest rzeczą pożyteczną, by w odpowiednich momentach zachować święte milczenie.

Na końcu wystawienia udziela się błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem.

Jeżeli używa się języka narodowego, zamiast hymnu "Przed tak wielkim", śpiewanego przed błogosławieństwem, można zastosować — gdy to uzna Konferencja Biskupów — inny śpiew eucharystyczny.

63. Wystawienie bardziej uroczyste dokonywane corocznie

W kościołach, w których na stałe jest przechowywana Eucharystia, może mieć miejsce co roku uroczyste wystawienie Najświętszego Sakramentu trwające przez pewien czas, chociaż nie ciągłe w sensie ścisłym, ażeby miejscowa społeczność gorliwiej rozważała i adorowała tę tajemnicę.

Jednakże niech takie wystawienie — za zgodą ordynariusza miejsca i zgodnie z ustalonymi przepisami — tylko wtedy ma miejsce, gdy przewiduje się odpowiedni udział wiernych.

64. Dłuższe wystawienie

Z racji zaś poważnej i jakiejś ogólnej konieczności mogą być nakazane przez ordynariusza miejsca modły błagalne przed wystawionym Najświętszym Sakramentem trwające przez dłuższy czas. Winno to mieć miejsce w tych kościołach, do których wierni liczniej uczęszczają.

65. Przerwanie wystawienia

Tam, gdzie z powodu niewystarczającej liczby adorujących nie może wystawienie trwać bez przerwy, wolno schować Najświętszy Sakrament na czas wcześniej ustalony i ogłoszony, jednak nie częściej niż dwa razy w ciągu dnia, na przykład w godzinach południowych i na noc.

Takie zaś schowanie może się dokonać w sposób uproszczony i bez śpiewu: mianowicie kapłan, ubrany w komżę i stułę, po krótkiej adoracji [i odmówiwszy modlitwę z wiernymi*] chowa Najświętszy Sakrament w tabernakulum. W podobny sposób, w ustalonym czasie, dokonuje ponownego wystawienia: po jego dokonaniu kapłan — po krótkiej adoracji — odchodzi.

* Dopisek ks. D. Ostrowski - wg tekstu łacińskiego: "post brevem adorationem, prece facta cum fidelibus, sanctissimum Sacramentum in tabernaculo reponit"

66. Krótkie wystawienie

Także krótkie wystawienia Najświętszego Sakramentu, dokonywane zgodnie z przepisami prawa, tak winny być zorganizowane, ażeby na nich przed błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem przewidziano dla zebranych odpowiedni czas na czytanie słowa Bożego, śpiewy, modlitwy oraz modlitwę w milczeniu.

Niech ordynariusze miejsca czuwają, ażeby tego rodzaju wystawienia Najświętszego Sakramentu zawsze i wszędzie odbywały się z należnym szacunkiem.

Zabronione jest wystawienie, którego dokonywałoby się jedynie dla udzielenia błogosławieństwa po Mszy świętej.

VI. Kongresy eucharystyczne

67. Na Kongresach Eucharystycznych niech starają się wierni przyswoić sobie dogłębnie tę najświętszą tajemnicę, mając na uwadze różne jej aspekty. Niech ją zaś uwielbiają zgodnie z zasadami Soboru Watykańskiego II, jak również cześć oddają w modlitwie prywatnej, w pobożnych praktykach, zwłaszcza w uroczystej procesji, w ten jednak sposób, ażeby wszystkie formy pobożności osiągały swój szczyt w uroczystej celebrze Mszy świętej.

Wypada, aby w czasie trwania zebrania eucharystycznego przynajmniej jednego regionu (kraju) przeznaczyć niektóre kościoły do nieustannej adoracji.

Przypisy

1 Por. KL, nr 2, 41, 47.

2 Por. tamże, nr 48-54, 56.

3 Por. tamże, nr 55, 57.

4 Por. KK, nr 3, 7, 11, 26, 28, 50.

5 Por. DE, nr 2, 15; DB, nr 15, 30; DK, nr 2, 5-8, 13-14, 18.

6 KDK, nr 38.

7 Pius XII, enc. Mediator Dei, 20 listopada 1947.

8 Paweł VI, enc. Mysterium fidei, 3 września 1965.

9 KK, nr 7.

10 KL, nr 47.

11 Por. KL, nr 6, 10, 47, 106; DK, nr 4.

12 Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

13 Por. Pius XII, enc. Mediator Dei.

14 Por. KL, nr 47.

15 Por. Sob. Tryd., Sesja XXII, Dekret o Mszy świętej, rozdz. 1, DS 1741.

16 Por. KK, nr 11; KL, nr 47-48; DK, nr 2, 5; Pius XII, enc. Mediator Dei; Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

17 Por. KL, nr 26-28, i niżej, nr 44.

18 Por. niżej, nr 49.

19 Por. KK, nr 11; KL, nr 41; DK, nr 2, 5, 6; DE, nr 15.

20 Sob. Tryd., Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 5, DS 1643.

21 Por. Paweł VI, enc. Mysterium fidei; Pius XII, enc. Mediator Dei.

22 Por. Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 4; DS 1642.

23 Obydwa aspekty tajemnicy ukazują: DK, nr 5, 18; Paweł VI, enc. Mysterium fidei; Pius XII, enc. Mediator Dei.

24 Por. Paweł VI, enc. Mysterium fidei; Pius XII, enc. Mediator Dei; Św. Kongr. Rytów, instr. De musica sacra, 3 września 1958; Św. Kongr. Obrzędów, instr. Inter oecumenici, 26 września 1964, nr 15.

25 Por. Sob. Tryd., Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 3, DS 1639.

26 Por. KL, nr 33, 59.

27 Por. tamże, nr 14, 17-18.

28 DK, nr 5.

29 Por. KK, nr 11; DE, nr 2, 15.

30 Por. KL, nr 10.

31 Tamże, nr 2; także nr 41.

32 Modlitwa z liturgii hiszpańskiej (mozarabskiej), PL 96, 759 B.

33 Por. KK, nr 26.

34 Por. KL, nr 42.

35 Por. św. Tomasz z Akwinu, Summa Theol., III, q. 73, a. 3.

36 Św. Leon Wielki, Sermo 63, 7, PL 54, 357 C.

37 KK, nr 26.

38 Por. KK, nr 3, 7, 11, 26; DE, nr 2.

39 Por. DE, nr 15 i 22.

40 Tamże, nr 22.

41 Tamże, nr 15.

42 Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

43 Por. KL, nr 7.

44 Sob. Tryd., Sesja XXII, Dekret o Mszy świętej, rozdz. 2, DS 1743.

45 Por. KL, nr 7.

46 Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

47 Por. KL, nr 56.

48 DK, nr 4.

49 Por. tamże, nr 4; także nr 3 tej instrukcji.

50 Por. KO, nr 21.

51 Por. KL, nr 14, 26, 30, 38.

52 Por. KK, nr 10; DK, nr 2; Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

53 Por. KK, nr 10; DK, nr 2, 5.

54 Por. KL, nr 28-29.

55 Por. tamże, nr 48, 106.

56 Por. tamże, nr 55.

57 Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theol., III, q. 79, a. 7 do 2.

58 Por. KL, nr 26-32.

59 Por. Św. Kongr. Obrzędów, instr. Musicam sacram, 5 marca 1967.

60 Hipolit Rzymski, Tradycja apostolska, 21; por. KL, nr 9, 10; DA, nr 3; DM, nr 39; DK, nr 5.

61 Por. KDK, nr 43.

62 DK, nr 6.

63 Por. DWCH, nr 2.

64 Por. DK, nr 5.

65 Sesja XXII, Dekret o Mszy świętej, rozdz, 8, DS 1749.

66 KL, nr 28.

67 Tamże, nr 41; KK, nr 26.

68 Por. nr 47 tej instrukcji.

69 Por. KK, nr 3.

70 KL, nr 54.

71 Por. tamże, nr 11.

72 Por. Św. Kongr. Obrzędów, instr. Muskam sacram, nr 6, 8 i 11.

73 DK, nr 5.

74 KL, nr 124.

75 Por. tamże, nr 6 i 106.

76 Por. tamże, nr 106.

77 Tamże.

78 Por. tamże, nr 41-42; KK, nr 28; DK, nr 5.

79 Por. Św. Kongr. Obrzędów, instr. Musicam sacram, nr 16 i 27.

80 Św. Kongr. Obrzędów, instr. Inter oecumenici, nr 60.

81 Por. KL, nr 55.

82 Por. tamże.

83 Por. Św. Kongr. Obrzędów, Rubricae Breviarii et Missalis Romani, 26 lipca 1960 nr 502.

84 Por. Sesja XXI, Dekret o Komunii eucharystycznej, rozdz. 1-3, DS 1726-1729.

85 Por. Ritus servandus in distribuenda communione sub utraque specie, 7 marca 1965 nr 1.

86 Por. Pius XII, enc. Mediator Dei.

87 Paweł VI, motu proprio Pastorale munus, 30 listopada 1963, nr 4.

88 Sob. Tryd., Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 2, DS 1638; por. także: Sesja XXII, Dekret o Mszy świętej, rozdz. 1-2, DS 1740, 1743.

89 Sob. Tryd., Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 7, DS 1646-1647.

90 KPK, kan. 856.

91 Św. Kongr. Soboru, Decr. de quotidiana SS. Eucharistiae sumptione, 20 grudnia 1905, nr 6; Pius XII, enc. Mediator Dei.

92 Por. Sob. Tryd., Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 8, DS 1648.

93 Por. Pius XII, enc. Mediator Dei.

94 Por. KPK, kan. 864.

95 Por. tamże, kan. 865.

96 Por. KL, nr 26.

97 KK, nr 26.

98 Por. KL, nr 41.

99 DK, nr 13; KK, nr 28.

100Por. KL, nr 28.

101 DK, nr 13; Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

102 Por. KL, nr 22.

103 Por. św. Tomasz z Akwinu, Summa Theol., IIa-IIae, 93, a.l.

104 KL, nr 11; także nr 48.

105 Por. tamże, nr 57.

106 Por. tamże, nr 41; KK, nr 28; DK, nr 7.

107 KK, nr 28; por. DK, nr 8.

108 Św. Kongr. Sakramentów, instr. Quam plurimum, 1 października 1949; por. Sob. Tryd., Sesja XIII, Dekret o Eucharystii, rozdz. 6, DS 1645; św. Pius X, dekret Sacra Tridentina Synodus, 20 grudnia 1905, DS 3375.

109 Pius XII, enc. Mediator Dei.

110 Por. DK, nr 5.

111 Por. tamże, nr 18.

112 Por. KPK, kan. 1268, par. 1.

113 Por. Św. Kongr. Obrzędów, instr. Inter oecumenici, nr 95; Św. Kongr. Sakramentów, instr. Nullo umquam tempore, 28 maja 1938, nr 4.

114 Por. DK, nr 18; Paweł VI, enc. Mysterium fidei.

115 Św. Kongr. Obrzędów, instr. Inter oecumenici, nr 95.

116 Por. wyżej, nr 9.

117 Por. KPK, kan. 1271.

118 Por. KK, nr 11.

119 KL, nr 13.

120 Por. niżej, nr 62.

121 Por. św. Pius X, dekret Sacra Tridentina Synodus, 20 grudnia 1905, DS 3375.